201
منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)

اصطلاحی وضع کرده‏اند،۱ اما تتبع در کاربردهای این واژه‏گان و دیگر واژه‏های به کار رفته که در بررسی معنای لغوی گذشت، نشان می‏دهد که آنها به معنای لغوی به کار رفته‏اند و برای آنها معانی جدیدی از سوی قرآن و روایات جعل نشده است.

گونه‏ها / مصادیق عصمت از خطا

مواردی که عصمت معصومان از خطا در روایات آمده، اگرچه دارای گونه‏ها و مصادیق متنوعی است و ممکن است به نظر برسد که دارای نظم خاصی نیست، اما همه آن مصادیق را می‏توان در دو دسته کلی امور دینی و غیردینی یا شخصی جای داد. توضیح اینکه این موارد یا در حیطه امور شرعی و وظایف دینی معصوم است و یا در غیر این محدوده می‏گنجد.

یک نکته مهم این است که بسیاری از روایات و برخی از آیات این موضوع دارای اطلاق یا عموم است و در همه یا بسیاری از موارد زیر قابل استناد است.۲

1.. ر.ک: الحلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۳۴۹ و ۶۰۸؛ الفاضل المقداد، إرشاد الطالبین إلی نهج المسترشدین، ص۹۷.

2.. برخی آیات، نظیر: البقرة: ۲۱۳؛ الانعام: ۹۰؛ نساء: ۶۸، ۱۶۵ و ۶۴؛ مریم: ۵۸ - ۵۹ (برای درک بهتر دلالت این آیات ر.ک: الطباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۳۴ - ۱۳۷)؛ الاسراء: ۷۴ (ازآنجاکه رکون مطرح‏شده در این آیه، دارای دو صورت عمدی و غیرعمدی است و از این نظر اطلاق دارد، می‏تواند یکی از آیاتی باشد که بر عصمت پیامبر صلی الله علیه و آله از خطا دلالت دارد) و پاره‏ای از روایات، مانند: فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ص۳۴۰؛ الهلالي، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ج۲، ص۹۰۹ - ۹۱۰؛ الطوسی، الأمالی، ص۵۶۱، ح ۱؛ الکفعمی، البلد الأمین و الدرع الحصین، ص۲۹۹؛ ابن‎بابویه، علل الشرائع، ج۱، ص۱۲۳ - ۱۲۴؛ ابن‎المشهدی، المزار الکبیر، ص۲۱۹ - ۲۲۰؛ ابن‏طاوس، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص۵۱۶؛ ابن‎بابویه، الامالی، ص۵۸۳، ح ۲۶؛ ابن‎المشهدی، المزار الکبیر، ص۵۷. بدیهی است که دلالت این متون بر مطلوب یکسان نیست؛ تعدادی از این متون به دلالت مطابقی و برخی دیگر به دلالت تضمنی بر عصمت معصومان از خطا، سهو و نسیان دلالت دارند.


منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)
200

مانند سهو و خطا بهره برده‏اند، اما برای ترسیم این مفهوم در روایات از واژه‏های متنوع‏تری استفاده شده است؛ مانند خطا،۱ خطایا،۲ زلل،۳ نسیان، آفن،۴ غیة،۵ خلل،۶ خطل، عثار،۷ آفة،۸ زیغ،۹ و حتی لهو، عیب۱۰و دنس.۱۱ از مجموع این واژگان، و قرائن درونی متونی که در آن به کار رفته‏اند فهمیده می‏شود که مقصود از همه آنها هر گونه تخلف غیرعمدی است. در میان این واژگان بیشترین بسامد را مشتقات دو ریشه خطا و نسیان در روایات دارند. از دیدگاه برخی واژه‏شناسان «خطا»، «گذر از مرز صواب» است.۱۲ البته در معنای «لهو»، غیرعمدی بودن نیست، اما ازآنجاکه گناهان جزو امور جدی به شمار می‏روند، می‏توان مشتقات واژه لهو را ملحق به نقطه مقابل گناه یعنی «خطا» دانست.

معنای اصطلاحی خطا

اگرچه حداقل برخی متکلمان برای واژه‏هایی مانند نسیان و سهو، معانی

1.. ر.ک: الکلینی، الکافی، ج۱، ص۲۶۶، ح ۴ و ص۲۰۳، ح ۱.

2.. ظاهراً به قرینه درون‏متنی روایات، این کلمه هم برای تخلف عمدی و هم برای تخلف غیر عمدی به کار می‏رود. این مطلب در توضیح روایات مربوطه خواهد آمد.

3.. ر.ک: الکلینی، الکافی، ج۱، ص۲۶۶، ح ۴ و ص۲۰۳، ح ۱؛ ابن‎بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۱، ح ۳۲۱۳؛ ابن‎المشهدی، المزار الکبیر، ص۲۱۹ - ۲۲۰.

4.. ر.ک: الطوسی، الأمالی، ص۵۶۱، ح ۱.

5.. ر.ک: المجلسی، بحار الأنوار، ج۶۹، ص۱۵۲، ح ۲۹.

6.. ر.ک: ابن‎المشهدی، المزار الکبیر، ص۲۱۹ - ۲۲۰.

7.. ر.ک: الکلینی، الکافی، ج۱، ص۲۰۳، ح ۱.

8.. فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ص۳۴۰.

9.. ر.ک: الکفعمی، البلد الأمین و الدرع الحصین، ص۲۹۹؛ ابن‎بابویه، الخصال، ج۲، ص۳۹۹، ح ۱۰۸.

10.. ر.ک: ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص۴۳۵؛ الطبری الآملی، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ص۲۳۴.

11.. ر.ک: ابن‎فارس، معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۱۹۸.

  • نام منبع :
    منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 723
صفحه از 258
پرینت  ارسال به