استطاعت این است که عبد در فعل خود آزاد باشد؛ جسمش، صحیح و اعضایش سالم باشد؛ می‏خواهد زنا کند و زنی را نمی‏یابد؛ سپس او را می‏یابد؛ پس یا خداوند او را با لطفش حفظ می‏کند و از ارتکاب گناه، امتناع می‏ورزد؛ همان‎گونه که یوسف علیه السّلام امتناع ورزید یا بین او و اراده‏اش وانهاده می‏شود و زنا می‏کند و زناکار نامیده می‏شود.^۱

تقوا و اطاعت

امام (معصوم) باتقوا‏ترین انسان‏ها و مطیع‏ترین آنان در برابر فرامین الهی است. امام رضا علیه السّلام فرمود:

امام، علامت‏هایی دارد: داناترین مردم و حکیم‏ترین، باتقواترین، بردبارترین، شجاع‏ترین، سخاوت‏مندترین، و مطیع‏ترین انسان‏هاست... تواضع او برای خدا از همه بیشتر است، از همه بیشتر به آنچه امر می‏کند عمل می‏کند و از همه بیشتر از آنچه نهی کند، دست می‏کشد^۲.^۳

همچنین امام سجاد علیه السّلام درباره امام مجتبی علیه السّلام فرمود: «وی عابدترین مردم

پاسخ می‏فرمایند: «معصوم کسی است که از همه کارهای حرام به مدد الهی خودداری می‏کند و خدا فرموده است: و هر کسی که به خدا پناه برد، قطعاً به راه راست هدایت می‏شود».^۱ گویا امام به این آیه استدلال کرده‏اند تا بگویند کسی که کاملاً به فرامین الهی عمل کند، به طور کامل به صراط مستقیم هدایت خواهد شد و در عملکرد او خلاف اوامر الهی دیده نخواهد شد. این نکته که معصوم کاملاً به فرامین الهی عمل می‏کند از برخی مضامین روایات به دست می‏آید. از سویی در همین حدیث، تعبیر «محارم اللّٰه» به کار رفته؛ یعنی معصوم از هر آنچه خدای سبحان حرام کرده، امتناع می‏ورزد و آشکار است که ترک امتثال فرامین الزامی خدا حرام است. از سوی دیگر، همان‎گونه که گذشت و خواهد آمد، معصوم از همه انسان‏ها به آنچه امر می‏کند، بیشتر عمل می‏کند و از آنچه نهی می‏کند از همه بیشتر امتناع می‏ورزد و باتقواترین و فرمانبردارترین انسان‏هاست.^۲

همان‎گونه که آشکار است اگرچه معصوم پیوسته از سوی خدا امداد می‏شود، اما امتناع در این متن به خود معصوم نسبت داده شده و فعل او قلمداد گردیده است.^۳ امتناع (خودداری) صریحاً به برخی انبیا علیهم السّلام در روایات اسناد داده شده است. امام رضا علیه السّلام در توضیح مفهوم استطاعت فرمود: