هر گونه انحراف غیر عمدی از فرامین الهی است. اگر مقصود از رجس، «شک» باشد - همان‎گونه که در برخی از نصوص به چشم می‏خورد -^۱ ممکن است از آن جهت باشد که هر شکی ناشی از جهل است و هنگامی که جهل زائل گردد و علم کامل و یقینی و دائمی حاصل شود، صاحب آن به هیچگونه خطا (یا گناه) آلوده نمی‏گردد و سهو و نسیان و هر گونه فاصله گرفتن از فرامین الهی دامنگیرش نمی‏گردد (ازاین‎رو تفسیر رجس به شک می‏تواند از باب سببیت آن برای اعمال ناپسند باشد^۲ یا از این جهت که شک، یکی از آشکارترین مصادیق پلیدی از دیدگاه امام بوده یا اینکه از پنهان‏ترین مصادیق رجس از دیدگاه مخاطبان و در عین حال، از مهم‎ترین مصادیق از دیدگاه امام بوده است).

همان‎گونه که به‏تفصیل در بخش نخست گذشت، در تعدادی از آیات قرآن کریم،^۳ معصومان با عنوان بندگان مخلَص یاد شده‏اند؛ یعنی کسانی که خدا آنان را خالص و پاک نموده است. با توجه به اطلاق این آیات، می‏توان برداشت کرد که خدای تعالی معصومان را از هر چیزی که آنان را از رضای خدا دور کند و نقش آنان را به عنوان هادیان بشر کمرنگ کند، پیراسته است (چه عمدی باشد)، چه به دلیل سهو، خطا، نسیان و مانند آن. ازاین‏رو اخلاصی که از سوی خدای تعالی برای معصومان اعمال شده، یکی از عوامل برکنار بودن آنان از هر گونه خطاست.^۴

توان انسان از تحمل مصیبتی است که بر وی فرود آمده است».^۱ به عبارت دیگر، کسی که طاقتش تمام شده، ممکن است سهواً (یا عمداً) از حیطه قوانین عقلی یا شرعی خارج گردد؛ مانند راننده‏ای که از شدت خستگی ناخودآگاه تسلط خود را بر کنترل وسیله نقلیه از دست می‏دهد یا کسی که در یک روز تعدادی از عزیزترین عزیزانش را از دست می‏دهد و ممکن است کارهایی انجام دهد که از نظر عقلا یا پیروان شرع پسندیده نیست. بر اساس روایات، جزع، در زمره لشکریان «جهل» قرار دارد.^۲

به تعبیر این روایات، جزع، «ضدّ^۳ صبر» و از لشکریان عقل است؛ یعنی انسان صبور از آفات جزع در امان است. مؤمن هرچه صبورتر باشد از مضرات کم‏طاقتی بیشتر در امان خواهد بود؛ مانند اینکه کمتر دچار خطا و سهو می‏گردد. به این مطلب باید افزود که بر اساس روایات مذکور، جنود عقل در معصومان در حد کمال است و (بر اثر تلاش آنان و امداد الهی) ضد آنها یعنی جنود جهل در آنان وجود ندارد.^۴

تطهیر و اخلاص

آیه تطهیر^۵ که توضیحش در بخش نخست گذشت، بر این مطلب دلالت دارد که خدای سبحان اهل‏بیت علیهم السّلام را از هر پلیدی دور داشته است.^۶ با توجه به جایگاه اهل‎بیت علیهم السّلام در مسیر هدایت انسان‏ها یکی از مصادیق رجس برای آنان،