فصل دوم:

عوامل عصمت از خطا

عصمت از خطا، همانند عصمت از گناه، عوامل متعددی دارد. توجه به این نکته ضروری می‏نماید که اختلاف مبانی در مسئله خلق اعمال، تأثیر مستقیم در شناخت عامل یا عوامل عصمت از خطا دارد. به عبارت دیگر، همه کسانی که قائل به جبر خالص (مانند جهم بن صفوان) هستند و یا کسانی که به جبر نسبی معتقدند (مانند نظریه کسب اشعری و طرفداران وی) به صراحت ابراز می‏دارند و یا لازم مبنای آنان این است که فعل معصوم، فعل خداست و معصوم در ارتکاب خطیی (یا عمدی) یک فعل، بدون قدرت است؛ پس آن کار، منسوب به او نیست تا عمد یا خطا بر آن مترتب شود. به عبارت دیگر طبق مبنای جبرگرایان (خالص و نسبی)، بحث نسبت خطا (و عمد) به معصوم، سالبه به انتفای موضوع است. به عبارت دیگر، آنان تنها عامل عصمت معصوم از خطا را فعل خداوند می‏دانند. البته همه کسانی که انجام فعل را به انسان نسبت می‏دهند یا به گونه‏ای به «امر بین الامرین» قائل هستند، می‏توانند به گونه‏ای فراخ‏تر به تحلیل عوامل عصمت از خطا بپردازند. به هر حال، آنچه در اینجا مهم به نظر می‏رسد، پیگیری این موضوع بر اساس مبانی قرآن و

امور غیردینی

بر اساس اطلاق و عموم آیات و روایات عصمت معصومان از خطا می‏توان ادعا کرد که از دیدگاه این متون، ارتکاب هرگونه سهو و خطا در امور غیردینی نیز از سوی معصومان رخ نداده است.^۱ همچنین عصمت معصومان از خطا در واجبات و محرمات مورد اجماع علمای امامیه است. یکی از دلایل این دیدگاه، این است که ارتکاب خطا از سوی ایشان، سبب نفرت مردم از آنان خواهد شد.^۲ شیوه بیان علامه حلی در نهج المسترشدین و شرح فاضل مقداد بر آن، به گونه‏ای است که نشان می‏دهد که در این مسئله، هیچ مخالفی وجود ندارد.^۳