توصیف شر در همنشینی با واژگان حب و کره

رخدادهای عالم از چهار صورت خارج نیستند: برخی پدیده‏ها همراه با شداید و سختی‏اند و ناخرسندی به دنبال دارند درحالی‏که شر نیستند؛ اما در برخی دیگر از رخدادها، شر و ناخرسندی به طور توأمان پدید می‏آیند و در بعضی دیگر از پدیده‏های عالم ناخرسندی وجود دارد و حال آنکه آن پدیده خیر محض است. در مقابل برخی دیگر از پدیده‏ها خرسندی و خیر را به طور توأمان دارند.

از همنشینی واژگان «تحبوا» با «شر» و «تکرهوا» با «خیر» و با توجه به تقابل واژگان «تحبوا» با «تکرهوا» و تقابل دو واژه خیر و شر، رابطه عموم و خصوص من وجه بین خرسندی و ناخرسندی با خیر و شر وجود دارد.

قرآن بیان می‏دارد مواردی پیش می‏آید که شما چیزی را دوست دارید، حال آنکه برای شما شر است: (عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیئاً وَهُوَ شَرٌّ لَکمْ؛ چه‏بسا چیزی مایه خرسندی شماست، حال آنکه شر شما در آن قرار دارد).^۱

به همین شکل مورادی وجود دارند که علی‏رغم وجود سختی و دشواری در آن موارد، آن پدیده‏ها شر نیستند: (عَسی أَنْ تَکرَهُوا شَیئاً وَهُوَ خَیرٌ؛ چه‏بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیرِ شما در آن است).

جهاد در راه خدا، بر شما مقرّر گردیده، درحالی‏که برایتان ناخوشایند است. البته مواردی هم وجود دارد که در یک پدیده، ناخرسندی و شر با هم جمع می‏شوند. ازاین‏روی نسبت میان ناخرسندی و شر عموم و خصوص من وجه است.

توصیف شر در همنشینی با یوم القیامة

بشر خیر و شر را با ذهنیت مادی خود محاسبه می‏کند. با نگاه سطحی و اولی به پدیدهای عالم، قضاوت درباره آنها نیز سطحی و ابتدایی خواهد بود. اگر

خود دگرگون شده باشد و «عصبه» به گروهی می‏گویند که در امری با هم بر یک امر اجتماع کرده، با شدت پای آن ایستاده باشند.^۱ گویا این جریان بین مردم پیچیده و موجب شیوع تهمت‏های ناروا به خانواده پیامبر صلی الله علیه و آله شده بود. اگرچه تهمت زدن مورد نهی آیات^۲ و روایات^۳ است، اما آیه مورد بحث، آن را خیر می‏داند و مؤمنین را از اینکه آن را شر محاسبه نمایند بر حذر می‏دارد؛ زیرا همان‏گونه که برخی^۴ مفسران نیز اشاره دارند، این اتهام ناروا موجب روشن شدن چهره واقعی برخی منافقین کوردل و سبب بیداری مسلمانان سست‏ایمان می‏گردد. از این طریق هم مؤمن از منافق شناخته می‏شود هم برای مسلمانانی که ایمانشان سست است هشداری جدی خواهد بود تا دیگر سطحی ننگرند و درباره شنیده‏ها قضاوت عجولانه نکنند.

اموال به خودی خود طبق تصریح آیات قرآن خیرند: (كُٮݧݩݧݑِبَ عَلَیْكُمْ اِذݢݢاٰ حَضَرݨݦَݡ اَحَدݩَكُمُ الْمَوْتُ اِنْ تَرَݢݢكَ خَیْرًا؛ بر شما نوشته شده: هنگامی که یکی از شما را مرگ فرا رسد، اگر چیز خوبی [مالی] از خود به جای گذارده).^۵

اما همین اموال که خیر شمرده می‏شوند، بر اثر امری خارجی به عنوان شر تلقی می‏شوند. فرد بخیل با جمع‏آوری و بخل خویش موجب می‏شود خیری به شر تلقی گردد: (وَلَا يَحْسَبَنَّ ٱلَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا ءَاتَاهُمُ ٱللَّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْرًا لَّهُم بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ؛ کسانی که بخل می‏ورزند، و آنچه را خدا از فضل خویش به آنان داده، انفاق نمی‏کنند، گمان نکنند این کار به سود آنهاست بلکه برای آنها شر است).^۶