گیرد.^۱ در جهان‏بینی قرآنی چینش واژگان به سبک و سیاق خاص و با پهلو گرفتن برخی با برخی دیگر در فضای مخصوص صورت می‏پذیرد. این نحوه جایگزینی واژگان است که تفاوت میان جهان‏بینی اعراب جاهلی و جهان‏بینی قرآنی را رقم می‏زند.

کار معناشناسی پس از تشکیل یک دسته و گروه از کلمات به‏هم‏پیوسته و مرتبط آغاز می‏شود و سپس با بررسی رابطه این واژه با واژگان دیگر ادامه می‏یابد؛ زیرا واژگان قرآن همچون یک نظام منسجم و منظم به شکل شبکه‏ای درهم‏تنیده و به هم مرتبط عمل می‏نمایند.^۲

حوزه‏ها یا میدان‏های معنایی

در یک دستگاه معنایی حوزه‏های معنایی متعددی وجود دارد؛ اگرچه این حوزه‏های معنایی هر کدام بیانگر جهان‏بینی خاص درباره همان حوزه هستند؛ همان‏گونه که جمعاً می‏توانند بیانگر یک جهان‏بینی کلی در دستگاه معنایی باشند. ازآنجاکه واژگان بیانگر این حوزه‏های معنایی می‏باشند، اولاً مشتمل بر یک‏ سلسله واژگان متعددند و ثانیاً این واژگان به نحوی کنار هم چیده شده‏اند که منسجم و هماهنگ جلوه کنند.

در یک دستگاه معنایی میدان‏های معنایی کلانی وجود دارد که شامل میدان‏های کوچک‏تری از الفاظ می‏شوند. برای نمونه در دستگاه معنایی قرآن، حوزه معنایی کفر وجود دارد. این حوزه شامل واژگانی از قبیل الله، فسق، شرک، عصیان و گمراهی است. این واژگان در کنار هم و با وجود نسبت‏های موجود بین آنها حوزه‏های معنایی را شکل می‏دهند. باز هر کدام از این واژگان می‏توانند

کاربرد تعیین می‏گردد. به عبارتی برای کشف معنا باید کاربرد واژه در عبارات را مورد توجه قرار داد و از این جهت معنا تجربی نیز خواهد بود.^۱ در معناشناسی شناختی نظریاتی چند برای کشف معنا وجود دارد که این نظریات اگرچه در یک نحله معناشناسی جای دارند، اما هرکدام نظریات مستقل و کاربردهای متفاوتی دارند که بحث درباره آنها موجب اطاله کلام و به دور از موضوع بحث این پژوهش خواهد بود.

رابطه واژگان و جهان‏بینی

اگرچه واژگان در یک عبارت به صورت مجزا استعمال می‏شوند، اما همین واژگان در بیان مقصود متکلم، به طور منفرد و منزوی در نظر گرفته نمی‏شوند. هر واژه با توجه به روابطی که با واژگان دیگر دارد، معنایی متفاوت پیدا می‏کند. زبان یک دستگاه سامان‏مند است که از واژگان متعدد تشکیل می‏شود. این دستگاه سبب می‏شود تا ما به نظام‏مند بودن جهان‏بینی صاحب متن معتقد باشیم.^۲

نهایت همت معناشناسی میدان‏های معنایی، رسیدن به جهان‏بینی قوم است و هرگز در معناشناسی تنها معنا نمودن یک سلسله واژگان به عنوان هدف نهایی مطرح نیست. هنگامی که سخن از معناشناسی قرآن به میان می‏آید، فهم این موضوع بسیار مهم جلوه می‏کند که جهان‏بینی قرآن درباره پدیده‏های عالم چگونه است؟ چه چیز سبب شد تا با آمدن متنی که واژگان آن از قبل بین اشعار عرب جاهلی رایج بود و ذهن عرب با آن الفاظ و واژگان ناآشنا نبود، باز این چنین حساسیت عرب برانگیخته شود و آورنده آن متن که فردی با جایگاه اجتماعی خاص و دارای چهره‏ای برجسته بود، مورد انواع اذیت‏ها و آزارها قرار