49
تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن

یکی از اصول مهم و مفروض در معناشناسی عدم دخالت پیش‏انگاره‏ها و پیش‏فرض‏ها در فهم متن است. از زمان عصر نزول قرآن، متفکران مسلمان کوشیده‏اند تا معارف قرآنی را بیاموزند. ازآنجاکه تفکرات غیرقرآنی بین آنها وجود داشت، اندوخته‏های علمی آنها بر فهم قرآنی نیز تأثیر گذاشت. لذا پس از مدتی مطالعات قرآنی از حالت متن‏محوری خارج شده و پیش‏انگاری‏های فلسفی، کلامی، تاریخی و حتی حدیثی در فهم متن قرآن داخل شده است. تا جایی که مجسمه و مشبهه به آیات قرآن استناد می‏کردند؛ همان‏گونه که اهل تنزیه برای اثبات نزاهت خداوند به قرآن استشهاد می‏نمودند، مجسمه و مشبهه نیز آیات قرآن مستمسک آنها بود. از این رهگذر است که معناشناسی میدان‏های معنایی، با تأکید بر حوزه‏ها و میدان‏های معنایی درصدد مطالعه و تحلیل متن قرآن بدون پیش‏فرض‏ها و تفکرات قرآن‏پژوه است.

رابطه زبان و معنا

زبان برای معنا به عنوان نشانه مطرح است و همواره رابطه تنگاتنگی میان نشانه و معنا وجود دارد. زبان مجموعه‏ای از مفاهیم است که نظامی منسجم از واژگان را شکل می‏دهند۱ و خود را در آن نظام واژگانی به مخاطب عرضه می‏کنند.۲ درباره سرشت زبان اختلافاتی بین اندیشمندان وجود دارد. لغت‏شناسان اسکندرانی به ارسطو گرایش داشتند و او مدافع وضعی و قراردادی بودن زبان بود.۳ برخی فیلسوفان، زبان را موهبتی از طبیعت می‏دانند.۴ ویلسون زبان را دستگاهی قانونمند دانسته، آن را دارای چارچوبی منظم برمی‏شمارد. این چارچوب همان دستور زبان

1.. سجودی، نشانه‏شناسی کاربردی، ص۱۲ - ۱۳.

2.. قائمی‏نیا، بیولوژی نص، ص۵۳۲.

3.. سورن، تاریخ زبان شناسی، ص۶۸.

4.. همان، ص۶۹.


تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
48

در جریان هرمنوتیکی یکی از محوری‏ترین مقولات و شروط لازمه برای فهم متن هستند؛ درحالی‏که پیش‏فرض‏های غیر ابزاری در دانش معناشناسی مانعی برای فهم صحیح متن تلقی می‏شوند. از این رهگذر ضرورت معناشناسی نیز روشن می‏گردد؛ چراکه با دانش معناشناسی می‏توان جریان متن‏پژوهی در مطالعات دینی عرضه نمود تا ضمن بیان معنای صحیح از متن در رویارویی با هرمنوتیک فلسفی نیز قرار گیرد.

قرآن‏پژوهی که قصد فهم متن قرآن را دارد، بدون پیش‏دانسته‏های صرفی و نحوی و دانش معانی بیان نمی‏تواند فهمی صحیح از متن قرآن داشته باشد. فهم قرآن بدون تسلط بر ادبیات عرب، محال است. این دسته از معلومات پیشین به عنوان پیش‏فرض‏های ابزاری مطرح می‏شوند؛ اما گروهی از معلومات هستند که جزو پیش‏دانسته‏های فرد به شمار می‏آیند و با توجه به افکار فرد منظم می‏گردند. فردی که پیش‏زمینه‏های فکری - فلسفی داشته باشد و با نگرش فلسفی سراغ متن قرآن برود، داده‏های قرآنی‏اش نیز فلسفی می‏شود و متکلمی که با گرایش‏های کلامی برای درک معانی گزاره‏های قرآن سراغ آن متن مقدس می‏رود، نتیجه فرایند درک و فهمش صبغه کلامی خواهد داشت. به همین شکل یک اندیشمند قرآن‏پژوه با هر فکری خاص سراغ متن قرآن برود، پیش‏فرضش هماهنگ با افکار و اندیشه‏های اوست و این پیش‏فرض‏ها در فرایند متن‏پژوهی او تأثیر ویژه خواهند گذاشت. ویژگی ممتاز معناشناسی نوین، فهم متن بدون پیش‏فرض‏های غیرابزاری است. عبارت «مطالعه علمی معنا» در تعریف معناشناسی به این نکته اشاره دارد. معناشناسان مطالعه علمی معنا را همان فهم متنی خاص بدون التفات به هر نوع پیش‏انگاری می‏دانند.۱

1.. صفوی، درآمدی بر معناشناسی، ص۲۷.

  • نام منبع :
    تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1184
صفحه از 347
پرینت  ارسال به