یکدیگر قرار دارند. در قرآن مشتقات این واژه دو مرتبه در تقابل با واژه «شر» به کار می‏رود: (وَ إِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى ٱلْإِنسَانِ أَعْرَضَ وَ نَٔا بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ ٱلشَّرُّ ؛ و چون انسان را نعمت بخشیم اعراض می‏کند و خود را از ما دور می‏سازد و هرگاه شری او را در رسد).

نوع تقابل بین «نعمت» و «شر»

در دو آیه از آیات قرآن واژگان «نعمت» و «شر» در تقابل با یکدیگر قرار گرفته‏اند. این دو مورد علی‏رغم اختلاف در صدر و ذیل آیه، با عباراتی کاملاً یکسان ذکر می‏شوند: (وَ إِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى ٱلْإِنسَانِ أَعْرَضَ وَ نَٔا بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ ٱلشَّرُّ؛ و چون انسان را نعمت بخشیم اعراض می‏کند و خود را از ما دور می‏سازد و هرگاه شری او را در رسد).^۱ در این دو آیه تقابل بین «نعمت» و «شر» از نوع تقابل تضاد است. تقابل تضاد بین دو امر وجودی واقع می‏شود که بین آنها غایت بعد است و اثبات یکی موجب نفی دیگری می‏گردد، در حالی‏که نفی یکی موجب اثبات دیگری نمی‏شود.^۲

علی‏رغم این ادعا که شر امر سلبی است،^۳ آیات قرآن به وجودی بودن شر اشاره دارند. آیه یادشده شر را امری وجودی می‏داند. در این آیه، واژه «شر» با واژه «مس» همنشین می‏شود. واژه «مس» بیان می‏دارد که شر انسان را مس‏ می‏کند. به عبارتی شر به گونه‏ای بر انسان وارد می‏شود که گویا این پدیده با انسان برخورد می‏کند و او را تحت تأثیر خویش قرار می‏دهد.

از طرفی اثبات متنعم بودن انسان با مس شر، در تضاد با یکدیگر هستند؛

ابن درید، «النعمه» به کسر نون را به معنای چیزی می‏داند که خداوند به وسیله آن بر بندگان خود انعام می‏کند و مال و رزق می‏دهد و «النعمه» به فتح نون، چیزی است که انسان به وسیله آن متنعم می‏گردد.^۱ گویا ابن درید در «نِعمه» کانون توجه را روی‏ دهنده نعمت می‏برد و در «النَعمه» مورد نعمت را برجسته می‏سازد.

راغب «النِعْمَة» را نیکویی و حالت نیکو و «النَعمه» را آسایش و رفاه داشتن معنا کرده است. او کابرد این واژه را در مورد نیکویی می‏داند که چه کم باشد و چه زیاد، هر دو به صورت اسم جنس به کار می‏رود؛ مانند آیه (وَ إِن تَعُدُّوا نِعْمَتَ ٱللَّهِ لَا تُحْصُوهَا؛ و اگر نعمت‏های خدا را بشمارید، شمار و حساب نتوانید کرد).^۲ راغب معتقد است «نَعماء» در برابر ضراء بکار می‏رود؛ یعنی شادی در مقابل فلاکت و بدبختی: (وَلَئِنْ أَذَقْناهُ نَعْماءَ بَعْدَ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ؛‏ اگر انسان را حالتی شادی‏بخش پس از سختی برسد، فریفته و مغرور می‏شود).^۳ براین‏اساس آیه (فَأَكْرَمَهُ‏وَ نَعَّمَهُ)^۴‏ بدین معناست که او را در نعمت و حیاتی آسایش‏بخش قرار داد.^۵

اثبات تقابل بین «النعمة» و «شر»

در کتب لغت واژه «النعمة» در تقابل با واژه «شر» به کار نرفته، اما ازآنجاکه «شر» در کتب لغت به چیزی که در آن ضرر و سوء و فساد باشد معنا می‏شود^۶ و نعمت به معنای زندگی خوش و صلاح آمده^۷ این دو واژه در تقابل معنای با