تقابل تضاد در معناشناسی بین دو امر وجودی واقع می‏گردد که نهایت بُعد میان آنها وجود داشته باشد.^۱ این‏گونه به نظر می‏رسد که در معناشناسی جدید^۲ تضاد و تقابل به یک معنا به کار می‏رود، ولی در معناشناسی سنتی تضاد گونه‏ای از تقابل است که بین دو امر وجودی واقع می‏گردد، درحالی‏که بین آنها نهایت بُعد وجود دارد.^۳

وقتی به واژگان خیر و شر التفات می‏شود، تقابل تضاد بین این دو واژه مشاهده می‏گردد؛ زیرا از طرفی بین این دو واژه نهایت بعد وجود دارد، ضمن اینکه خیر و شر دو امر وجودی‏اند. از این رهگذر، مواردی هم که این دو واژه کاربست قرآنی دارند، تحت عنوان تقابل تضاد جای می‏گیرند.

واژه «النعمة»

از واژگانی که در تقابل مفهومی با واژه «شر» قرار دارد، واژه «نعمت» است. این واژه هم در کتب لغت و هم در آیات قرآن در تقابل با مشقت به کار می‏رود. برای اثبات این ادعا ابتدا به بیان معنای پایه این واژه در کتب لغت پرداخته می‏شود.

معنای لغوی واژه «النعمة»

واژه «النعمه» با فتح و کسر نون آمده است. معجم مقاییس اللغه می‏گوید: «النون و العین و المیم». فروعات این سه حرف بسیار است، اما با همه کثرت واژگانی، جملگی بر ترفه (فراخی و وسعت در نعمت)^۴ و زندگی خوش و صلاح دلالت دارد.^۵

تفکرات واهی خود را از دیگران برتر بدانیم و بر دیگران فخرفروشی کنیم.

ما این را خیر پنداری می‏نامیم؛ چون ملاک خیر در پیشگاه الهی غیراز معیاری است که در نظر ابلیس خود نمایی می‏کند. ملاک خیر ماده خلقت نیست، بلکه در جهان‏بینی خداوند، ملاک، تقوا و خویشتن‏داری است: (َلِبَاسُ ٱلتَّقْوَىٰ ذَٰلِكَ خَيْرٌ).^۱ ای‏بسا انسان خاکی که بر اثر قرب به پروردگار مقامش از جبرائیل ملک بالاتر برود و در شب معراج از ملک مقرب الهی سبقت ‏گیرد، درحالی‏که خلقت انسان از خاک است، ولی ملک سرشتی نوری دارد.

خلاصه واژه «خیر» در جهان‏بینی الهی با جهان‏بینی شیطانی متفاوت است. در جهان‏بینی الهی، تقوا ملاک خیر بودن قرار دارد، حال آنکه در جهان‏بینی شیطانی، ماده خلقت به عنوان معیار خیر بیان می‏شود.

نوع تقابل «خیر» و «شر»

اثبات شد که میان خیر و شر، تقابلی در سطح واژگان وجود دارد. با استناد به کتب لغت و با توجه با آیات قرآن، تقابل این دو واژه امری مسلم انگاشته می‏شود. بین انواع تقابل که در فصل نخست بیان شد، تقابل خیر و شر از نوع تقابل تضاد است. در معناشناسی سنتی^۲ و جدید، تضاد به عنوان گونه‏ای از تقابل به شمار می‏آید.^۳ به عبارتی تضاد و تقابل در معناشناسی، عموم و خصوص من‏وجه هستند. البته تقابل نسبت به تضاد از عمومیت بیشتری برخوردار است. لغت‏نامه‏ها نیز اقسام گوناگونی از تقابل را در معناشناسی به کار برده‏اند که جملگی از آن با عنوان واژگان متضاد بیان می‏کنند.^۴