آیه، نماز و همه کارهای نیک را خیر می‏داند.

در آیه نخست «من خیر» جار مجرور متعلق به تنزیل و فرود آمدن خیر از طرف خداوند است و در آیه دوم «من خیر» متعلق به «ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکمْ» است و مراد از «خیر»، خیری است که از پیش برای خود می‏فرستادند.

خیر و عدم

همیشه خیر همراه با ایجاب و انجام نیست، بلکه گاه خیر در ترک، واقع می‏گردد. به عبارتی خیر بودن با انجام دادن فعلی ملازم نیست، در برخی موارد ترک فعلی خیر تلقی می‏شود. این کاملاً در مقابل آن قول است که خیر را وجودی و شر را امری عدمی می‏انگارد.^۱ قرآن در بیان احکام حج ترک برخی از کارها را خیر می‏داند.

(ٱلْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ ٱلْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِى ٱلْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ ٱللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ ٱلزَّادِ ٱلتَّقْوَىٰ وَٱتَّقُونِ يَاأُولِى ٱلْأَلْبَابِ؛ حج ماه‏های معینی است پس کسی که در این ماه‏ها حج را واجب ساخت در حج، بدزبانی و آمیزش با زنان و گناه و مجادله در سخن نیست، و هر کار خیری انجام دهید خداوند می‏داند، و برای خود توشه برگیرید که بهترین توشه تقواست، و از من پروا کنید ای صاحبان خرد).^۲

آیه مذکور ترک «رفث» و «فسق» و «جدال» در حج را خیر می‏داند. همان‏گونه که برخی مفسران نیز تصریح کرده‏اند، جمله «وَما تَفْعَلُوا مِنْ خَیرٍ» ترغیب بر خیر به دنبال نهی از شر است و این جمله بدل از جمله (فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ) است. لذا جمله دوم، عمل جمله اول را دارد.^۳ این آیه بیان

نتیجه سخن اینکه خداوند خیر محض است و شری در وجودش راه ندارد. قرآن جهات خیر بودن او را با تعابیر پرشماری بیان می‏دارد تا دلیل خیر بودن او روشن گردد و ازآنجاکه خیر بودن برای خداوند با فعلی از افعال او توصیف می‏گردد، روشن می‏شود که خیریت برای خدا صفت فعل است نه صفت ذات. حتی در یک مورد قرآن خیر را به عنوان صفت ذات برای خدا ذکر نکرده است.

خیر نازل و خیر صاعد

آیات قرآن به دو گونه خیر اشاره دارند. در برخی موارد خیر را از طرف خداوند به سوی بندگان نازل می‏دانند، و گاه از طرف بندگان به سمت پروردگار صاعد می‏انگارند. این در حالی است که ثمره هر دو نوع خیر به خود انسان می‏رسد. به عبارتی خیر نازل باشد یا صاعد، نتیجه آن به سود انسان تمام می‏شود:

(مَّا يَوَدُّ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ ٱلْكِتَابِ وَ لَا ٱلْمُشْرِكِينَ أَن يُنَزَّلَ عَلَيْكُم مِّنْ خَيْرٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَ ٱللَّهُ يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَن يَشَاءُ؛ «نه کسانی از اهل کتاب که کفر ورزیده‏اند و نه مشرکان دوست ندارند که بر شما هیچ خیری از جانب پروردگارتان نازل گردد، درحالی‏که خداوند هر کس را بخواهد مخصوص رحمت خود می‏کند).^۱

اهل کتاب (یهود)^۲ تنها خود را دارای اهلیت برخورداری از کتاب می‏دانستند؛ لذا وقتی قرآن از طرف خداوند برای مسلمین نازل شد، آنها ناراحت شدند. در تقابل با این آیات، آیات دیگری وجود دارند که خیر را از طرف بندگان به سمت بالا می‏دانند: (وَ أَقِيمُوا ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُوا ٱلزَّكَوٰةَ وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ ٱللَّهِ؛ و نماز را برپا دارید و زکات بدهید، و هر چه برای خودتان از کار نیک پیش فرستید آن را در نزد خداوند خواهید یافت).^۳ این