دومی عدم وجود واجب‏الوجود است که شر تلقی می‏شود.

ابن‏سینا و فارابی خیر را کمال وجودی می‏دانند و شر را عدم آن کمال مطلق معنا می‏کنند.^۱ سهروردی نیز دلیل گمراهی مجوس در قول به ثنویت را جهت امکانی صادر اول دانسته، این سبک نگرش را دلیل ضلالت آنها به شمار می‏آورد. او امکان و عدم را منبع شر دانسته، معتقد است ثنویون برای شر، ّ هستی مستقلی قائل هستند؛ درحالی‏که شرّ جز عدم کمال نبوده، خود فاقد ذات است. امور وجودی نیز از آن روی شرّ به شمار می‏آیند که به فقدان نوعی از کمال می‏انجامند. شرور از ملازمات ذاتی ماهیات‏اند. آنها نمی‏توانند جز این باشند که هستند. او با توضیح اینکه شرّ عدم است و عدم مستقیماً به فاعل منتسب نمی‏شود، می‏گوید: پس اَعدام مبدأ مستقلی ندارند.^۲ شهید مطهری سابقه این فکر را به یونان باستان به‏ویژه منتسب به افلاطون برمی‏گرداند و معتقد است که متأخرین این نظریه را بهتر و بیشتر بررسی کرده‏اند.^۳

فلاسفه شر را به دو قسم ذاتی و عرضی تقسیم می‏کنند. شر ذاتی عدم است؛ آن هم عدمی که شیء وجود آن کمال را اقتضا نموده است.^۴ یک سنگ شأنیت بینایی ندارد، لذا در تبیین فلاسفه، نابینایی برای سنگ شر نیست؛ اما همین نابینایی برای انسان که شأنیت داشتن آن کمال را دارد شر تلقی می‏شود. اگر در چیزی عدم مطلق نباشد، آن چیز شر نیست. به عبارتی اگر بهره‏ای از وجود در چیزی باشد، آن چیز اگرچه خیر محض نیست، اما شر ذاتی نیز نمی‏باشد. البته از این حیث که در درون آن ماده است و ماده طبعش قوه است، آن چیز

معنای گذشته برای شر، آن را نقیض خیر می‏داند.^۱ راغب اصفهانی نیز خیر را آن چیزی معنا می‏کند که همگان به آن رغبت دارند و آنچه را مردم به آن بی‏رغبت‏اند، شر می‏شمرد.^۲ برخی نیز شر را «الشدة» معنا نموده‏اند.^۳ با توجه به آنچه از کتب لغت نقل شد، حد و مرز شر و تفاوت آن با دشواری‏ها مشخص نشد؛ لذا گویا لغویین بین رنج و شر رابطه این‏همانی و تساوی برقرار می‏دانند. به عبارتی شر در نگاه لغت‏دانان، همان رنج و مشقت است.

شر از منظر فلاسفه

نقش پیش‏فرض‏ها و حتی علایق در اندیشه متفکران پررنگ جلوه می‏کند. از این رهگذر پیش‏فرض‏های فلسفی در دستاوردهای علمی فلاسفه به صورت سایه‏روشن دیده می‏شود. نگاه وجودشناختی در اندیشه‏های فلسفی برجسته است؛ لذا وقتی مقوله شر در اندیشه فلسفی مورد تحلیل قرار می‏گیرد، معمولاً با رویکرد وجودشناختی بررسی می‏شود. تعدادی از حکما، شر را عدم یا مساوق با عدم می‏دانند، همان‏گونه که خیر را وجود دانسته‏اند.^۴برخی دیگر خیر را در حقیقت کمال وجود که همان واجب‏الوجود باشد و شر را عدم آن لحاظ نموده‏اند‏.^۵ بین این دو عدم تفاوت وجود دارد: در یکی منظور عدم شیء است، مانند تاریکی که عدم نور است و عدم نور شر تلقی می‏گردد؛ ولی عدم در