علامه، خیر را صفت مشبهه می‏داند نه افعل تفضیل. وی از مؤیدات این مطلب بیان می‏کند: «واژه خیر در مواردی به کار می‏رود که معنای افعل تفضیل نمی‏دهد»؛ مانند آیه شریفه: (قُلْ مَا عِندَ ٱللَّهِ خَيْرٌ مِّنَ ٱللَّهْ؛ بگو: آنچه در نزد خداست از لهو و از تجارت بهتر است).^۱ اینجا دیگر نمی‏شود گفت معنای خیر «بهتر بودن آنچه نزد خداست از لهو» می‏باشد؛ برای اینکه در لهو خوبی نیست تا آنچه نزد خداست بهتر باشد. همچنین است آیه کریمه: (وَلاَ تَنكِحُوا ٱلْمَشْرِكَاتِ حَتَّىٰ يُؤْمِنَّ وَلَأَمَةٌ مُّؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكَةٍ؛ و زن‏های مشرک را به همسری مگیرید تا ایمان بیاورند، و البته کنیزی با ایمان از زنی آزاد و مشرک بهتر است).^۲

ابوهلال درباره فرق بین «خیر» و «نعمت» می‏گوید: انسان می‏تواند برای خودش خیری یا نفعی برساند، اما نمی‏تواند نعمتی برای خویش مهیا سازد. به نظر او با این نگاه، خیر و نفع همانند یکدیگرند. او تقابل بین نفع و ضرر را این‏گونه بیان می‏دارد: نفع لذت بردن از طریق انجام فعل یا انجام مسببات لذت و «ضرر» درد کشیدن از طریق انجام یا مهیا نمودن اسباب رنج است.^۳

او به تفاوت ظریف بین «خیر» و «منفعت» نیز توجه دارد. ابو هلال منفعت را در معصیت موجود می‏داند و از قرآن چنین شاهد می‏آورد: (يَسْأَلُونَكَ عَنِ ٱلْخَمْرِ وَٱلْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا؛ از تو درباره شراب و قمار می‏پرسند، بگو: در ارتکاب آن دو گناهی است بزرگ و سودهایی (مادی) برای مردم، و گناه آنها بزرگ‏تر از سودشان است).^۴ او در ادامه بیان می‏دارد: «و حال آنکه خیر اصلاً در منفعت جاری نخواهد بود».^۵

که ارزش‏گذاری انسان به واسطه امتحان حاصل می‏گردد و امر امتحان با توجه به وجود خیر و شر و تقابل بین این دو و تعامل بشر با این دو مقوله است. خلاصه تقابل بین خیر و شر اساس بنای نظام عالم است.^۱

معنای لغوی واژه «خیر»

لغویین معمولاً واژه «خیر» را ضد شر معنا کرده‏اند.^۲ لسان العرب «خیور» را جمع خیر دانسته، معتقد است برای اینکه از واژه «خیر» اراده تفضیل کنیم باید قیدی را به آن بیفزاییم؛ مثلاً بگوییم: «فلانة خَیرُ الناسِ یا فلانٌ خَیرُ الناس». او اصرار دارد که برای فایده دادن معنای تفضیل، نباید «خیر» را بدون قید یا حتی به وزن «افعل» آورد؛ یعنی نباید «اخیر» بیان گردد؛ زیرا خود این واژه به معنای «افعل» است.^۳ راغب هر آنچه را نسبت به آن رغبت باشد «خیر» می‏داند. همچنین او خیر را ضد «شر» می‏داند.^۴ جوهری «خیرات» را جمع «خیره» به معنای «فاضله» از هر چیزی معنا می‏کند.^۵

برخی^۶ معتقدند ریشه این واژه از «أخیر» می‏آید. علامه طباطبائی^۷ این قول را تأیید نمی‏کنند. وی معتقد است اگر واژه خیر مخفف اخیر بود، باید همه قواعد جاری در افعل تفضیل در آن جاری می‏بود؛ یعنی باید بتوان مشتقاتی چون افاضل و فضلی و فضلیات را از آن مشتق کرد؛ درحالی‏که کلمات خیره، اخیار، خیرات از مشتقات واژه «خیر» هستند.