بخل به خیر آنهاست، بلکه شری است برای آنها).^۱ همین‏طور واژه «خیر» در مواردی دیگر در تقابل با واژه «ضر» قرار می‏گیرد: (وَ إِن يَمْسَسْكَ ٱللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَادَّ لِفَضْلِهِ؛ و اگر خداوند تو را زیانی برساند آن را جز او برطرف کننده‏ای نیست، و اگر برای تو نیکی بخواهد هرگز فضل او را رد کننده‏ای نباشد).^۲ حال این پرسش مطرح می‏شود که اگرچه دو واژه «ضر» و «شر» در تقابل با واژه «خیر» مطرح می‏شوند اما آیا این دو واژه با یکدیگر هم‏معنا نیز هستند؟

خداوند برای واژه ضُر می‏فرماید: (فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ).^۳ اینجا خداوند بحث کشف ضُر را بیان می‏دارد، اما وقتی صحبت از شر می‏شود، می‏فرماید: (وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ).^۴ نه‏تنها این آیه که سرتاسر قرآن جایی بحث از کشف شر نیامده است؛ حال آنکه از کشف ضر سخن گفته می‏شود. این‏گونه متفاوت همنشینی، بیانگر این مطلب خواهد بود که اگرچه دو واژه «ضر» و «شر» در تقابل با واژه «خیر» به کار رفته‏اند و با یکدیگر اشتراک معنایی دارند، اما با یکدیگر هم‏معنا نیستند.

گویا پالمر خود نیز به این مطلب واقف بوده است؛ زیرا او به نحوی این شیوه را برای یافتن هم‏معنایی کاملاً مناسب نمی‏داند و در ادامه می‏گوید: «واژه shallow به معنای کم ژرف و کم عمق، تنها در برابر deep قرار می‏گیرد، لذا دو واژه profound و deep کاملاً هم‏معنا نخواهند بود».^۵

اما آن‏گاه که در معناشناسی صحبت از تقابل به میان می‏آید، بحث درباره مفاهیم واژه است. ازآنجاکه تضاد نوعی تقابل به شمار می‏آید، در معناشناسی به جای تضاد از کلمه «تقابل» استفاده می‏شود.^۱ به عبارتی در معنا‏شناسی مراد از تقابل، همان تضاد است. تضاد معنایی آن‏گاه که بین دو واژه روی دهد، به آن تقابل گویند؛ اما اگر همین تضاد در سطح گروهی از واژگان روی دهد، به آن تباین گویند. واژگانی همچون ایام هفته یا جهات چهارگانه جغرافیایی چون دسته‏ای از واژگان هستند به آنها تباین می‏گویند.^۲

تعداد واژگانی که در مقابل واژه «شر» در قرآن به کار رفته اندک است، اما با تحلیل معناشناسی همین اندک واژگان، تصویر «شر» بسیار متفاوت از آنچه اکنون مطرح می‏گردد ارائه خواهد شد.

اهمیت بحث تقابل معنایی

پالمر برای فهم دقیق واژگان و یافتن هم‏معنایی بین دو واژه، تحلیل و بررسی واژگان متضاد را پیشنهاد می‏کند.^۳ برای نمونه واژه superfical به معنای سطحی و سرسری آمده است. این واژه از نظر معنایی با دو واژه profound به معنای عمیق و ژرف و deep به معنای عمیق، در تقابل است. پالمر از این کار قصد دارد این نتیجه را بگیرد که دو واژه profound و deep هم‏معنا هستند.^۴

در آیات متعددی واژه «خیر» در مقابل واژه «شر» به کار رفته است: (وَلَا يَحْسَبَنَّ ٱلَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا ءَاتَاهُمُ ٱللَّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْرًا لَّهُم بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ؛ و کسانی که به آنچه خدا از فضل و رحمتش به آنها داده بخل می‏ورزند گمان نکنند که آن