ب - تقابل ملکه و عدم ملکه

در این تقابل نیز یک امر وجودی و یک امر عدمی وجود دارد. در این تقابل دو لفظ با هم جمع نمی‏شوند و در موضعی که شأنیت دارا بودن ملکه را داشته باشد با هم مرتفع می‏شوند. البته اگر موضعی بود که شأنیت ملکه را نداشت، با هم جمع نمی‏شوند؛ اما می‏توانند با هم مرتفع گردند. مثلاً بینایی برای سنگ صدق نمی‏کند؛ لذا نمی‏توان اعمی و بصیر را از سنگ مرتفع دانست.

ج - تقابل ضدین

در معنای این تقابل آمده است: دو امر وجودی که متعاقب بر موضوع واحد باشند. هیچ‏گاه این دو امر در موضوع واحد با یکدیگر جمع نمی‏گردند. به‏علاوه تعقل یکی بر دیگری متوقف است. در این تعریف با آمدن کلمه «متعاقبان علی موضوع واحد» اسماء ذات را خارج می‏نماید؛ زیرا بین دو اسم ذات تضاد تصور نمی‏شود. بین انسان و اسب تضادی نیست، اما بین سیاهی و سفیدی تضاد وجود دارد.

د - تقابل تضایف

در تعریف متضایفین این‏گونه آورده‏اند که با دو امر وجودی که با هم تعقل می‏شوند و در موضوع واحد از جهت واحده جمع نمی‏شوند، همچنین جایز است که با هم مرتفع گردند. آنچه در تضایف اهمیت دارد، این است که با تصور یکی از متضایفین، حتماً طرف دیگر آن نیز متصور می‏گردد. وقتی «ابوت» را تصور کنیم، حتماً طرف دیگر آن نیز که «بنوت» باشد به ذهن می‏آید. البته می‏شود موردی را یافت که نه پدر باشد و نه پسر مانند مادر.^۱

فصل چهارم

تبیین شر در تحلیل واژگان مقابل

مقدمه

از نگاه معناشناسی، یک متن از دو گونه کاملاً متفاوت واژگان تشکیل می‏شود: گونه‏ای واژگان مترادف یا قریب المعنی و دیگری واژگان متقابل. معناشناسان درباره واژگان هم‏معنا معتقدند هم‏معنایی به طور کامل در هیچ لغتی یافت نمی‏شود.^۱ با توجه به این ادعا اهمیت تحلیل و بررسی واژگان متقابل بیش از پیش روشن می‏گردد.

در منطق چهار نوع تقابل وجود دارد:

الف - تقابل نقیضین

این تقابل را تقابل سلب و ایجاب نیز می‏نامند؛ مانند انسان و لا انسان، اسود و لا اسود. اینها دو نقیض هستند، یکی امر وجودی و دیگری عدم آن وجود است. این دو لفظ نه با هم جمع می‏شوند و نه با هم مرتفع می‏گردند؛ یعنی نمی‏توان موردی را یافت که یکی از دو نقیض نباشند و هر دو نقیض نیز در مورد واحد جمع نمی‏شوند.