تحمل میزان فشار این بار وجود دارد؟

قرآن این مطلب را چنین مشخص می‏کند: (وَ لَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مَا فِى ٱلْأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ مِن سُوءِ ٱلْعَذَابِ يَوْمَ ٱلْقِيَامَةِ وَ بَدَا لَهُم مِّنَ ٱللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ؛ اگر برای کسانی که به خود ستم کرده‏اند، آنچه در زمین و همانند آن، باشد بی‏تردید همه را برای نجات از بدی و سختی عذاب در روز قیامت، فدا می‏کنند و برای آنها از جانب خدا آنچه را که گمان نمی‏کردند پدید می‏آید).^۱

قرآن کریم، تعابیر مختلفی برای بیان شدت عذاب در روز قیامت دارد. البته بشر به دلیل محدود بودن عقل و قوای ادراکی، قابلیت درک مفاهیم بلند و نامحدود را ندارد. این محدودیت سبب می‏شود تا خداوند سبحان در موضع‏های مختلف برای بیان مطلب خویش بحث را به‏خوبی تقلیل ‏دهد تا برای عموم قابل فهم باشد.

خداوند برای سختی آن روز این‏گونه می‏فرماید: (يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَ تَرَى ٱلنَّاسَ سُكَٰرَىٰ؛ روزی که آن را ببینید (خواهید دید که) هر زن شیردهنده‏ای از شیر دادن کودکش غفلت می‏کند. و هر زن بارداری بار خود را فرو می‏نهد، و مردم را مست بینی).^۲ این آیه نمی‏فرماید هر زنی که بچه دارد ولو الان بچه او در گهواره خوابیده باشد؛ بلکه می‏فرماید هر زن شیردهی که در حال شیر دادن است آن مرضعه را زمین می‏گذارد تا فرار کند، این نشان از هولی بزرگ دارد.

در آیه مورد بحث، با دقت در آیه مشخص می‏شود که در آن روز، عذابی سخت کافران را در بر خواهد گرفت؛ زیرا می‏فرماید: (أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مَا فِى

از طرفی همنشینی واژه «سُوءُ الْعَذابِ» اسم اشاره بیانگر این مطلب است که کافران به روز قیامت نه خسران‏زده، بلکه «اخسرون» هستند. «اخسر» اسم مبالغه^۱ خسران است و درجه بالاتری از خسران را بیان می‏دارد.

در جمله پایانی آیه که می‏فرماید: (وَ هُمْ فِى ٱلْأَخِرَةِ هُمُ ٱلْأَخْسَرُونَ) چند تأکید در واژگان همنشین با واژه «سُوءُ الْعَذابِ» وجود دارد؛ یکی مقدم شدن «فِی الْآخِرَةِ» است؛ درحالی‏که این متعلق به «الْأَخْسَرُونَ» است^۲ و باید متعلِق بعد از متعلَق بیاید، ولی به دلیل اینکه جار و مجرور واقع شده، مقدم می‏گردد. دیگری تکرار ضمیر منفصل «هم» در «هم الاخسرون» است. این تکرار، دلیل اختصاص اخسر بودن برای این گروه واقع می‏گردد.^۳

اما دلیل اینکه آنها اخسر هستند چیست؟ چنان‏که برخی مفسران نیز بیان کرده‏اند، ازآنجاکه کافران به معاد نه‏تنها سود و پاداشی نمی‏برند، بلکه همواره باید عذاب سخت را متحمل شوند و این درد آنها را دوچندان می‏کند، آنها در زمره اخسرون قرار دارند. ^۴ تحمل «سُوءُ الْعَذابِ» به جای «حُسْنُ مَآبٍ»^۵ سبب شده تا واژه «سُوءُ الْعَذابِ» با واژه «هُمُ الْأَخْسَرُونَ» همنشین گردد.

میزان عذاب در قیامت

بحث این قسمت درباره میزان درک و فهم انسان از میزان مشقات است. آیا بشر می‏تواند میزان فشار و مقدار آستانه تحمل خویش را محک بزند و اعلام کند فشاری که من از این مشقت متحمل می‏شوم، چه اندازه است؟ آیا راهی برای