211
تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن

(سَاءَ مَا يَعْمَلُونَ).۱ واژه «ساء» در این آیه همان معنای «بئس» را دارد؛ یعنی چه بد عاقبتی دارد کاری که می‏کنند.

او در ادامه می‏گوید: حتی آیاتی در قرآن وجود دارد که سوء را به چهره‏ها نسبت می‏دهد؛ (سِئتْ وُجُوهُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا؛ چهره کسانی که کفر می‏ورزیدند زشت و درهم گرد).۲ واژه «سُوء» از این جهت به چهره‏ها نسبت داده شده که همواره اثر سرور و غم در چهره ظاهر می‏شود.

از آنچه در کلمات لغویین در معنای این واژه مشاهده شد این نکته به ذهن متبادر می‏شود که لغویین با توجه به کاربردهای این واژه در ادبیات عرب جاهلی یا قرآنی، در صدد بیان معنای این واژه بوده‏اند؛ لذا هرکدام این واژه را به طور جامع‏تری در ادبیات عرب بررسی کرده‏اند، به معنای کامل‏تری دست یافته‏اند. از این رهگذر تأکید می‏شود؛ رسیدن به معنای واژگان قرآنی از طریق بررسی و تحلیل این واژگان با روش معناشناسی میدان‏های معنایی و کشف ارتباطات بین الفاظ و نقش آنها در جملات، دارای دستاوردهای جدید و قابل توجهی خواهد بود.

واژه «سوء» جانشینی برای واژه «شر»

چنانچه در تبیین معنای پایه مشخص شد، واژه «سُوء» اسمی جامع برای آفات و بلاها و عذاب است؛ اما آنچه طبق روش معناشناسی حوزه‏های معنایی قابل توجه و اهمیت خواهد بود، نمونه‏های کاربردی قرآن و استفاده‏های معنایی آیات قرآن از این واژه است.

در آیات قرآن «سَوء» به معنای بد و بدکار به عنوان صفتی برای انسان ذکر

1.. مائده: ۶۶.

2.. ملک: ۲۸.


تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
210

خواهی دید بدون آنکه سوئی داشته باشد؛ یعنی بدون آنکه در دستت مرضی مشاهده نمایی.۱

راغب اصفهانی معتقد است؛ هر آنچه انسان را از امور دنیوی یا اخروی و حالات انسانی و بدنی و همچنین به دلیل از دست رفتن مال و جاه و دوست غمگین سازد، سوء نامیده می‏شود.۲ او در ادامه با تقسیم «حسنه» و «سیئه» به دو قسم و تبیین اقسام آن، چهره‏ای روشن‏تر از بحث ارائه می‏دهد.

حسنه و سیئه در نگاه راغب بر دو گونه است:

الف - حسنه و سیئه یا (خوبی و بدی) بر حسب اعتبار عقل و شرع، مانند (مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ‏عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَىٰ إِلَّا مِثْلَهَا؛ هر کس کار نیکی به جا آورد او را ده برابر آن پاداش است، و هر کس کار زشتی انجام دهد جز مانند آن را کیفر داده نمی‏شود و بر آنان ستم نمی‏رود).۳

ب - حسنه و سیئه (خوبی و بدی) به اعتبار طبع و سرشت، و این همان خوبی و بدی است که طبیعت آن را سبک و سنگین می‏انگارد؛ مانند آیه: (فَإِذَا جَاءَتْهُمُ ٱلْحَسَنَةُ قَالُوا لَنَا هَٰذِهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَطَّيَّرُوا بِمُوسَىٰ وَمَن مَّعَهُ؛‏ و چون نیکی و رفاه برای آنها پیش می‏آمد می‏گفتند: این از خود ماست، و چون بدی و بلایی به آنها می‏رسید فال بد به موسی و همراهانش می‏زدند).۴

ازاین‏روی گفته می‏شود: «سَاءَنِی کذا و سُؤْتَنِی»؛ به من بدی کردی و مرا غمگین ساختی. «و اسَأْتَ إلی فلان»: به او بدی کردی. البته راغب آیاتی را در قرآن مثال می‏زند که «سوء» در آن به معنای «بئس» آمده است؛ همچون آیات

1.. ابن‏سیده، المحکم و المحیط الاعظم، ج۸، ص۵۵.

2.. راغب، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۴۱.

3.. انعام: ۱۶۰.

4.. اعراف: ۱۳۱.

  • نام منبع :
    تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1270
صفحه از 347
پرینت  ارسال به