مُرْسِلُوا النَّاقَةِ فِتْنَةً لَهُمْ فَارْتَقِبْهُمْ وَاصْطَبِرْ؛ همانا ما آن شتر ماده را برای آزمایش آنها می‏فرستیم، پس در انتظار آنها باش و صبر پیشه کن).^۱ آنچه می‏توان به عنوان وجه جمع بین این موارد ذکر کرد، مشقت و سختی است که در تمام موارد وجود دارد. البته نوع سختی در هر کدام متفاوت خواهد بود، اما فی‏الجمله همه دارای یک نوع سختی هستند.

از طرفی وجود این سه واژه در یک آیه بیانگر وجه افتراقی بین آنها با یکدیگر خواهد بود. اگر همپوشانی بین آنها وجود می‏داشت، دیگر نیازی به بیان سه واژه کاملاً متفاوت نمی‏بود. البته در بیان این تفاوت بین مفسران اختلاف وجود دارد. برخی^۲ «بأساء» را «شدت فقر» و «ضراء» را «مرض» و «حین البأس» را «وقت شدة قتال و جنگ» در راه خدا معنا کرده‏اند.

رابطه رستگاری و پایداری در دشواری‏ها

قرآن برخی را اصحاب الیمین^۳ و برخی دیگر را «السابقون السابقون» می‏شمرد.^۴ کتاب الهی حد پایین رستگاری را نجات از آتش و ورود به بهشت می‏داند: (فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فاز؛ پس هر که را از آتش دور دارند و به بهشت درآورند حقاً کامیاب شده‏اند).^۵

ورود به بهشت نیز شرایط خاص خود را دارد که از آن جمله گلاویز شدن با مشقات و صبر بر آنها است. خداوند دشواری‏ها را به عنوان فتنه و آزمون معرفی

از کاربرد یک واژه «اخذ» برای دو واژه «الْبَأْساءِ» و «الضَّرَّاءِ» این نتیجه به دست می‏آید که این دو واژه معنایی تقریبی دارند و پیش‏تر جانشینی و هم‏معنایی تقریبی ضراء با شر اثبات شده بود؛ لذا می‏توان این را مؤید هم‎معنایی تقریبی بأساء با واژه شر آورد.

مشترکات و مفترقات واژگان بأساء، ضراء و البأس

با بررسی و تحلیل معنایی واژگان بأساء، ضراء و البأس، روشن می‏شود که بین این سه واژه وجه اشتراکی وجود دارد؛ زیرا برای هر سه یک واژه «الصابرین» می‏آورد: (وَالصَّابِرینَ فِی الْبَأْساءِ وَالضَّرَّاءِ وَحینَ الْبَأْسِ).^۱ از طرفی این سه واژه دارای ترادف معنایی نیستند؛ زیرا اگر دقیقاً به یک معنا بودند دیگر نیازی به آوردن هر سه واژه نبود، بلکه آوردن یکی از آنها کفایت دیگر واژگان را نیز می‏کرد.

چه موقعیت‏هایی وجود دارد که انسان باید در آنها صبر پیشه کند؟ صبر گاهی در برابر انجام گناه و معصیت است: (قُلْ یا عِبادِ الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکمْ...إِنَّما یوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسابٍ؛ بگو: ای بندگان من که ایمان آورده‏اید، از پروردگارتان پروا کنید... جز این نیست که به شکیبایان پاداش بی‏شمار و بی‏حساب به نحو کامل داده می‏شود).^۲ گاهی صبر در برابر مصیبت و ناراحتی‏های همچون نقص اموال و انفس است: (وَلَنَبْلُوَنَّکمْ بِشَی‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَراتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرینَ؛ و حتماً شما را به اندکی از ترس و گرسنگی و کاهشی از مال‏ها و جان‏ها و محصولات، آزمایش خواهیم نمود و شکیبایان را مژده ده).^۳ و گاه صبر برای رسیدن امر پروردگار است: (إِنَّا