واژه وجه مشترکی وجود دارد که باید به سبب آن وجه مشترک صبر کرد و از خداوند سبحان درخواست یاری داشت و آن وجه مشترک همان مشقت و سختی است که در معنای هر سه واژه اشراب می‏شود.

مشتقات واژه بأس در قرآن

در قرآن واژگانی چند از ریشه «بأس» مشتق می‏گردد. برخی واژگان پرکاربرد هستند و برخی کاربردهای محدودی دارند. یکی از واژگان کم‏کاربرد واژه «الْبائِسَ» است که تنها یک بار در سوره حج ذکر شده است. خداوند سبحان پیامبرش را امر می‏کند تا مؤمنین را به انجام مناسک حج فراخواند و به مردم بگوید تا در منافع مادی و معنوی حج نظر کنند. در ادامه می‏فرماید: از گوشت حیوانات حلال گوشت در ایام معلومی بخورند و آن را به مستمندان نیز اطعام دهند: (لِیشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَیذْکرُوا اسْمَ اللَّهِ فی أَیامٍ مَعْلُوماتٍ عَلی ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهیمَةِ الْأَنْعامِ فَکلُوا مِنْها وَأَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقیر ).^۱

البائس در اینجا اسم مفعول است^۲ و «الفقیر» صفت برای آن؛ لذا معنای جمله می‏شود: اطعام دهید بائسی را که فقیر است؛ یعنی فقیری که فقر شدیدی او را گرفته باشد. وقتی صفت و موصوف با این دو عنوان کنار هم قرار می‏گیرند، همان‏گونه که برخی مفسران نیز گفته‏اند، بر شدت ضر و فقر دلالت می‏نماید.^۳

با همنشینی وصفی و موصوفی دو واژه الْبائِسَ و الْفَقیر استفاده می‏شود که «فقر» یکی از اقسام ضر و مشقت است. حتی می‏توان ادعا کرد که فقر دارای مراحلی

خداوند می‏فرماید: (وَالصَّابِرینَ فِی الْبَأْساءِ وَالضَّرَّاء وَحینَ الْبَأْسِ)^۱ این آیه هر سه واژه بأساء، ضراء و بأس را با یک واژه «الصابرین» مرتبط می‏سازد. از این نحوه بیان معلوم می‏شود که صبر در بأساء و ضراء و حین بأس یکی است. به عبارتی وجه مشترکی در این سه واژه لحاظ می‏گردد که از یک واژه «الصابرین» برای هر سه استفاده می‏شود.

به‏علاوه صبر بر سختی در جایی معنا می‏یابد که انسان در سختی باشد. در گشایش‏های زندگی صبر معنا ندارد، آنجا جایگاه شکر و سپاس است. انسان آن‏گاه باید زمام حلم را از دست ندهد و بی‏صبری نکند که در مصاف دشواری‏ها می‏کوشد. لذا خدای حکیم می‏فرماید: (وَ ٱلصَّابِرِينَ فِى ٱلْبَأْسَاءِ وَ ٱلضَّرَّاءِ وَ حِينَ ٱلْبَأْسِ أُولٰئِكَ ٱلَّذِينَ صَدَقُوا وَ أُولٰئِكَ هُمُ ٱلْمُتَّقُونَ).^۲

از طرفی خدای سبحان در آیه دیگری از قول رسولش و مؤمنین می‏فرماید: (مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّی یقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتی نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَریبٌ؛ آنها را زیان‏های مالی و بدنی رسید، و متزلزل و مضطرب شدند، تا جایی که فرستاده خدا و کسانی که با او ایمان آورده بودند می‏گفتند: نصرت و یاری خدا چه زمانی می‏رسد؟ آگاه باشید که حتماً نصرت خدا نزدیک است).^۳ معلوم می‏شود که اوضاع سخت و مشقت‎باری بود که حتی رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز از خداوند درخواست یاری می‏کند. در این آیه بأساء و ضراء با یکدیگر همنشین شده‏اند، و درخواست یاری از خداوند برای هر دو مورد ذکر می‏شود.

خلاصه آنچه از لغت و آیات قرآن حاصل می‏گردد این است که در این سه