157
تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن

دلالت بر ظرفیت دارد، لذا بیانگر این مطلب است که گویا کبد همچون ظرفی است که انسان در آن ظرف خلق شده است. تبیین دیگر این ادعی از فرمایش امام علی علیه السّلام است که فرموده است:

۰.الدّنیا دار بالبلاء محفوفة.۱

این شیوه تعبیر، بیانگر فراگیر بودن مشقات در دوره زندگانی انسان است: (لَٯݧݑݧَدْ خَلَقݨْںݧݩݩݐَا الݨْاِںݧݐݨْساٰنَ)؛ تا او مخلوق است، سختی نیز با او همراه خواهد بود و ازآنجاکه او همیشه مخلوق است، پس سختی نیز همواره با او قرین است.

قرآن موقعیت بشر با سختی‏ها را لحاظ می‏کند و دشواری‏ها را همانند ظرفی می‏داند که انسان را مظروف خویش قرار می‏دهند. در نظام عالم، مشقات چنان‏اند که ظرفی مظروف خویش را احاطه می‏کند. همان‏گونه که مظروف تحت اشراف و احاطه ظرف قرار دارد، سختی‏ها نیز از هر سوی انسان را احاطه می‏کنند و بر وی تسلط و تصرف دارند. چگونه دیواره‏های ظرف اطراف شیء موجود در ظرف را احاطه می‏کنند و اجازه گریز و رهایی را به مظروف نمی‏دهد؟ سختی‏ها نیز برای انسان این چنین‏ هستند؛ زندگی او را احاطه کرده‏اند و اجازه رهایی از مشقات را به وی نمی‏دهند. او پیوسته از رنجی خلاص می‏گردد و با رنجی دیگر گلاویز می‏شود.

وقتی با چنین جهان‏بینی‏ به پدیده شر نگریسته شود، بشر در این دنیا هرگز به دنبال آسایش مطلق نخواهد بود. اگر چند صباحی خویش را در آسایش و وسعت دید، آن را نسبی می‏داند و همواره در پی آسایش و آرامش مطلق در سرای دیگر تلاش خواهد کرد. در این جهان‏بینی دیگر آسایش مطلق تحت‏الشعاع آسایش نسبی قرار نمی‏گیرد. این شیوه نگاه به دشواری‏ها سبب

1.. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و دررالکلم، ص۱۰۴.


تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
156

است.۱ ابن درید «فی کبد» را در آیه (لَقَدْ خَلَقْنَا ٱلْإِنسَانَ فِى كَبَدٍ)، «فی شدة» معنا کرده است.۲ مؤلف مفردات آیه مذکور را تنبیهی بر این ادعا ذکر کرده که انسان پیوسته باید با مشقات دست و پنجه نرم کند. او تصریح دارد؛ خدای متعال انسان را به گونه‏ای آفریده، مادامی که حیات دارد، مشقات نیز از او جدا نخواهند شد.۳

با توجه به معنای واژه «شر»۴ و آنچه در معنای «کبد» بیان شده، قرابت معنایی برای این دو واژه مشهود است، لذا واژه «کبد» این استعداد را دارد تا داوطلب مقام جانشینی واژه «شر» قرار گیرد و برای مفهوم‏سازی "شر" در قرآن، مورد تحلیل قرار ‏گیرد.

آیات نخستین سوره بلد، در صدد بیان ضعف انسان است: (لَقَدْ خَلَقْنَا ٱلْإِنسَانَ فِى كَبَدٍ * أَيَحْسَبُ أَن لَّن يَقْدِرَ عَلَيْهِ أَحَدٌ؛ به تحقیق انسان را در سختی آفریدیم. آیا گمان می‏کند کسی بر او قدرت ندارد؟).۵ این آیات با بیان کردن سختی‏ها، در صدد تنبه بشر است تا او در این اندیشه نباشد که کسی بر او قدرت ندارد و خویش بر اداره امور زندگی تواناست. انسان باید بداند خداوند او را در سختی آفریده و به‏تنهایی توان رفع دشواری‏های زندگی خویش را ندارد، لذا نمی‏تواند راه برون‏رفت از بحران‏ها را به تنهایی بیابد.

در این آیه واژه «کبد» با حرف جاره «فی» همنشین شده است. حرف «فی»

1.. فراهیدی، العین، ج۵، ص۳۳۲.

2.. ابن درید، جمهرة اللغة، ج۱، ص۳۰۰.

3.. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۶۹۵.

4.. راغب أصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ج۱، ص۴۴۸؛ فراهیدی، العین، ج۶، ص۲۱۶؛ ابن‏منظور، لسان العرب، ج۴، ص۴۰۰.

5.. بلد: ۴ و ۵.

  • نام منبع :
    تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1140
صفحه از 347
پرینت  ارسال به