شدن^۱ آمده است. لغویین «الیأس» را به ضد رجاء^۲ معنا کرده‏اند. برخی برای یأس و قنوط یک معنا قائل هستند و اختلاف بین این دو واژه را تنها در متعلق و مورد می‏دانند.^۳ با این تعریف معنای آیه چنین خواهد شد: ملول نمی‏شود انسان از درخواست نمودن خیر، اما همین که شری به او می‏رسد، ناامید می‏گردد. از طرفی برخی آیات قرآن ناامیدی از خداوند را یکی از صفات کفار معرفی نموده‏اند: (إِنَّهُ لا ییأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ).^۴ به‏درستی جز کافران از رحمت خدا نومید نگردند. خلاصه اینکه مراد از «الْإِنْسانِ» در آیه ۸۳ اسرا^۵ همه انسان‏ها نیست.

تعامل منفی انسان با شر در تحلیل همنشینی واژگان

قرآن ضمن مذمت رذیله‏ای از انسان می‏فرماید: (وَ إِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى ٱلْإِنسَانِ أَعْرَضَ وَ نَٔا بِجَانِبِهِ‏وَ إِذَا مَسَّهُ ٱلشَّرُّ فَذُو دُعَاءٍ عَرِيضٍ؛ و هر گاه به انسان نعمتی عطا کنیم (از ما) روی می‏گرداند و خود را دور می‏کشد، و چون شر و ضرری به او رسد مشغول دعای مصرّانه و گسترده می‏گردد).^۶ اگرچه این آیه همانند آیه ۴۹ فصلت در بیان مذمت انسان است، اما مطلب این دو آیه به صورت کاملاً متضاد با یکدیگر مطرح می‏شوند. در آیه ۴۹ بیان می‏شود که انسان هنگام رنج ناامید و سرخورده می‏شود، حال آنکه در این آیه انسان هنگام سختی دست به دعا برداشته، از خداوند استمداد می‏جوید.

شر نیز همانند دیگر رخدادهای عالم، دارای تأثیراتی خواهد بود. گروهی از واژگان همنشین «شر» قابلیت این را دارند که با توجه به ارتباط موجود بین آنها، بازخورد و بازتاب واکنش‏های بشر را در مواجهه با پدیده شر نشان دهند. این واژگان در شکل شماره ۷ بیان شده است.

شکل ۷

واژه «شر» در موضع رفع، بیانگر معنای خاص و تبیین‏کننده تأثیری خاص از شر بر انسان و زندگی انسانی است. یکی از مواضع رفعی برای واژه «شر» موضع فاعلیت است.^۱ وقتی شر به عنوان فاعل فعل قرار می‏گیرد، نقش تأثیرگذاری را ایفا می‏کند. آیه‏ای که شر در آن به عنوان فاعل نقش ایفا می‏کند، بیانگر تأثیر شر بر زندگی انسان خواهد بود.

واژگان قرآنی اثر رنج را بر روی انسان یأس و سرخوردگی معرفی می‏کنند و انسان را در برابر آنها منفعل می‏دانند: (لاٰ یَسْئَمُ الݨْاِںݧݐݨْساٰنُ مِنݨْ دُعآٰءِ الݨْحݧݩݩݐَىݔݧݧݩݧْرِ وَاِنݧݨݨْ مَسݩَّݡهݩُ الشَّرُّ فَىݭݫݔݩَݘݧݧُوسٌ قَںݧݧݐݩُوݣݣطٌ؛ هرگز انسان از طلب خیر خسته و سیر نمی‏شود، و چون شری و آسیبی به او رسد نومید گردد).^۲ «سآم» در لغت به معنای ملول