مشرکین به معاد اعتقاد نداشتند تا مؤمنین را در قیامت جزء اشرار بدانند. به عبارتی آنها اعتقاد به آخرت نداشتند تا مؤمنین را اشرار آخرتی پندارند.

میدان معنایی حکمت شر در تحلیل واژگان همنشین

خداوند حکیم است و فعلی را بیهوده خلق نمی‏کند. از این جهت وجود مشقات در عالم بدون حکمت و دلیل نیست. در برخی آیات قرآن، حکمت شرور را با صراحت بیان کرده‏اند. در این بخش تلاش می‏شود تا با بیان واژگان همنشین شر، حکمت شرور تبیین گردد.

قرآن مواردی را به عنوان حکمت شر بیان می‏دارد، اما ازآنجاکه حکمت‏هایی چون تضرع و تنبه، با واژه شر همنشین نشده‏اند، درباره آنها در فصل همنشین‏ها بحث نمی‏شود و ازآنجاکه این حکمت‏ها با واژگان بأساء و ضراء همنشین شده و این دو واژه به عنوان واژگان جانشین شر مطرح‏اند، در فصل جانشین‏ها مورد تحلیل و بررسی قرار می‏گیرند.

طبق تصریح آیات قرآن، یکی از حکمت‏های وجود شرور امتحان است. خداوند می‏فرماید: (نݧَٮݫݓݧݨݨݧْلݦُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالݨْحݧݧݩݐݧَݡیݧݧݧݧݩْرِ فݫِٮݠݠݧݑݨْںݧݩݧݐݨَهݩݩݧݩݑݩً؛ شما را با بدی‏ها و خوبی‏ها آزمایش می‏کنیم).^۱ از این رهگذر، یکی از میدان‏های معنایی مهم در مسئله شرور، میدان معنایی حکمت شر است. از همنشینی واژه شر با واژگان «نَبْلُوکمْ - فِتْنَة» به این میدان معنایی رهنمون می‏شویم. ازآنجاکه برخورد افراد در برابر شرور یکسان نیست و افراد در برابر شر برخوردی متفاوت دارند، قرآن با استفاده از واژگان، تأثیرپذیری بشر در برابر شرور را بیان می‏دارد و لذا گستره میدان معنای حکمت شرور شکل می‏گیرد.

نمی‏بینیم. واژه «اشرار» در لغت مخالف اخیار آمده است.^۱

لغویین «اشرار» را خلاف اخیار معنا نموده‏اند^۲ و «رجل شر» را مفرد آن می‏دانند.^۳ ابن‏عاشور آورده: مؤمنان با قبول اسلام لذت دنیا را از خویش سلب کرده و خویش را در حصار محدودیت‏های خاص محصور نموده‏اند؛ لذا کفار آنها را از اشرار به شمار می‏آورند.^۴ شیخ طوسی به نقل از مجاهد می‏گوید: این آیه درباره ابوجهل و مغیره و دوستان آنها نازل شده است؛ زیرا آنها در روز قیامت می‏گویند: ما عمار و خباب و صهیب و بلال را نمی‏بینیم، ما آنها را در دنیا از اشرار می‏پنداشتیم.^۵

روز قیامت وقتی پرده از روی همه چیز برداشته شد و اسرار آشکار گردید، برخی که تصور می‏کردند مؤمنان افراد بدی هستند و جایگاه بدکاران جهنم است، در جهنم دنبال مؤمنان می‏گردند. وقتی در جست‏وجوی خویش، مؤمنان را در دوزخ نیافتند، می‏پرسند: کسانی که ما آنها را از اشرار می‏پنداشتیم کجا هستند؟ (وَقاٰلݠُوا ماٰ لَناٰ لاٰ نَرݨݨٰݣݣىݤ رِجاٰلݩݧًا كُںݡݩݧݩݐّاٰ نَݡعݧُدُّهݨُمݨْ مِنَ الْاَݣݣسݧݩݒݨْراٰرِ ؛ آنها می‏گویند: چرا مردانی را که ما از اشرار می‏شمردیم (در اینجا، در آتش دوزخ) نمی‏بینیم).^۶

اشرار بودن، گاهی پنداری است. به زعم نادرست برخی، فرد یا افرادی در زمره اشرار به شمار می‏آیند، حال آنکه چنین نیست. در آیه مذکور، مؤمنین تنها در دنیا از اشرار شمرده می‏شدند. مراد از اشرار در این آیه، اشرار دنیوی‏اند، زیرا