طور عام گرفته‏اند؛ یعنی عذاب استیصال، یا عذاب قبر یا عذاب آخرت.^۱ لذا مراد می‏تواند ساعت مرگ باشد. خداوند در پایان ملاک واقعی خیر را هدایت و باقیات الصالحات می‏داند: (وَ يَزِيدُ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ٱهْتَدَوْا هُدًى وَ ٱلْبَٰقِيَٰتُ ٱلصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَ خَيْرٌ مَّرَدًّا؛ و خداوند بر هدایت کسانی که هدایت یافته‏اند می‏افزاید، و ماندگارهای شایسته نزد پروردگارت از نظر پاداش و عاقبت بهتر است).^۲

ابن‏عاشور معتقد است جمله «شَرٌّ مَکاناً وَأَضْعَفُ جُنْدا» در مقابل آن قول کفار است که می‏گفتند: «خَیرٌ مَقاماً وَأَحْسَنُ نَدِی». مکان مرادف مقام است و مراد از «جند» اعوان بوده و مراد از «ندی» همان اهل‏بیت علیهم السّلام است.^۳ کفار جایگاه خود را خَیرٌ مَقاماً می‏دانستند، حال آنکه خداوند در مقابل این دیدگاه می‏فرماید جایگاه شما بدترین جایگاه است: «شَرٌّ مَکاناً». همین‏طور آنها برای خود بهترین خاندان را قائل بودند: «أَحْسَنُ نَدِی»، درحالی‏که خاندان آنها در دستگاه تصور قرآن و در جهان‏بینی الهی «أَضْعَفُ جُنْدا» است.

اشرار در نگاه کفار

واژه «شر» در قرآن همواره به صورت مفرد بیان می‏گردد. تنها در یک مورد واژه «اشرار» به عنوان واژه اشتقاقی از واژه شر به کار رفته است: (وَ قَالُوا مَا لَنَا لَا نَرَىٰ رِجَالاً كُنَّا نَعُدُّهُم مِّنَ ٱلْأَشْرَارِ؛ آنها می‏گویند: چرا مردانی را که ما از اشرار می‏شمردیم (در اینجا، در آتش دوزخ) نمی‏بینیم).^۴ جهنمیان وقتی به اطراف خویش می‏نگرند، مؤمنین را نمی‏بینند؛ می‏گویند افرادی که ما آنها را از اشرار می‏دانستیم در کنار خویش

بهترین نشانه بر شر بودن آن مکنت است.

در ادامه جواب نقضی، دلیل این تمکن مالی را مهلت‏دهی می‏داند و به نحوی به آنها مهلت داده می‏شود تا آنها کفر و عناد و دشمنی خویش را کامل نمایند و سپس آنها را عذاب کند: (قُلْ مَن كَانَ فِى ٱلضَّلَالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ ٱلرَّحْمَٰنُ مَدًّا حَتَّىٰ إِذَا رَأَوْا مَا يُوعَدُونَ إِمَّا ٱلْعَذَابَ وَ إِمَّا ٱلسَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَّكَانًا وَ أَضْعَفُ جُندًا؛ بگو: کسی که در گمراهی به‏سر می‏برد بر خدای رحمان است که او را تا مدتی یاری و مهلت دهد تا وقتی که آنچه را وعده داده می‏شدند که یا عذاب و یا رسیدن قیامت است دیدند، خواهند فهمید که چه کسی جایگاهش بدتر و سپاهش ناتوان‏تر است).^۱

قرآن در سوره مؤمنون تصریح می‏کند که کفار از روی جهالت مال و فرزندان خویش را خیرات برای خود می‏دانند. (اَیَحْسَبُونَ اَںݧݧݐَّماٰ نُمِدُّهُمْ بِهٖ مِنݨْ ماٰلٍ وَٮݫݫݓَںݧݧݩݐٖینَ * نݧُساٰرݪِݤݣݣعݩُ لَهݠݩݧُمݨݧݨْ ڡݨݐݭِی الݨْحݧݩݩݐݨَیݧݧݧْراٰتِ بَلْ لاٰ یَسݧݩݒݨْعݦݩُرݦݨُونَ؛ آنها گمان می‏کنند اموال و فرزندانی که به آنان داده‏ایم... برای این است که درهای خیرات را به روی آنها بگشاییم؟ بلکه آنها نمی‏فهمند).^۲ برخی مفسران به این تفاوت توجه کرده، تفاوت را در دو حالت هدایت و ضلالت می‏دانند.^۳

اگرچه مهلت‏دهی کفار گاهی تا روز مرگ آنها ادامه دارد، اما در نهایت این مهلت تاریخ انقضا دارد. هنگامی که ساعت فرا رسید و عذاب الهی را با چشم دیدند، متوجه می‏شوند چه کسی در خیر و چه کسی در شر بوده است.

اما مراد از ساعت وقت مرگ است یا ساعت قیامت؟ برخی مفسران عذاب را به