دستگاه معناشناسی قرآن در صدد بیان شرح حال دو گروه حق‏پذیر و حق‏گریز و جایگاه هر کدام است. گروهی را که پیرو حق هستند و از سر عناد درنمی‏آیند «خیر البریه» و گروه دیگر را «شر البریه» معرفی می‏کند. کسانی که با بینه، حق بر آنها معلوم شده و باز بر کفر و عناد خویش اصرار می‏ورزند، جایگاهی آتشین به امتداد ابد خواهند داشت.

در دستگاه تصویرسازی قرآن، واژه «شر البریه» با «فی نار جهنم خالدین فیها» همنشین می‏شود تا جهان‏بینی الهی را درباره شر البریه و عاقبت آنها به تصویر بکشد: (اِنَّ الَّذٖینَ كَڡݧݐَرُوا مِنݨْ اَهْلِ الݨݦْكِتاٰبِ وَالݠݨْمݧݧُشݨْرݪِكݬݫݫٖینَ ڡݨݐݭٖی ناٰرِ جَهَنَّمَ خاٰلِدٖینَ فٖیهاٰݩٓݡ اُولٰٓىݧݧݩݩݩݘݫݫِكَ هُمݨݦݨْ شَرݦّݨُ الْبَرِیَّةِ؛ بی‏تردید کسانی از اهل کتاب که کفر ورزیدند و مشرکان، در آتش جهنم‏اند، که جاودانه در آن می‏باشند. آنهایند که بدترین مخلوقات‏اند).^۱

شر البریه در نگاه قرآنی کفر بعد از ایمان است. اهل کتاب در ابتدا به تورات و انجیل ایمان داشتند و حتی منتظر آمدن پیامبر خاتم بودند؛ اما وقتی این پیامبر را از بنی‏اسرائیل ندیدند، عناد ورزیده، راه کفر را در پیش گرفتند. قرآن این شیوه پذیرش حق را غلط می‏داند و کسانی را که این منش را در برابر حق برگزینند، به عنوان بدترین جنبندگان معرفی می‏کند.

این آیه ضمن بیان دلیل شر البریه، با همنشینی «شر البریه» با «فی نار جهنم» در کنار «الذین کفروا» که در صدر آیه آمده، جهنم را به مثابه ظرفی می‏داند که اطراف کفار را احاطه می‏نماید. همان‏گونه که ظرف مظروف خویش را احاطه می‏کند جهنم نیز کفار را احاطه می‏کند؛ به گونه‏ای که از هر طرف بر آنها آتش سیطره دارد.

در نگاه قرآن و در نظام تصوری آن، گمراهی و بیراهه رفتن نوعی شر تلقی می‏گردد؛ اگرچه برخی از توده مردم یا خواص علما نسبت به آن بی‏توجه باشند.

قَالَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ ٱلْقُرْءَانُ جُمْلَةً وَاحِدَةً؛ و آنان که کافر شدند گفتند: چرا قرآن یک جا بر او نازل نشد؟).^۱

گویا مشرکان در صدد بیان این مطلب هستند که پیامبر صلی الله علیه و آله در واقعه‏های گوناگون و در حالت‏های مختلفی از پیش خود این مطالب را بیان کرده است. شاید وجود تورات در الواح محسوس نیز بهانه آنها را تقویت می‏کرد. به عبارتی چگونه تورات که یک کتاب آسمانی است به صورت الواح نازل شده، اما قرآن چنین نیست؟ پس قرآن کتاب الهی و آسمانی نیست. اگرچه مشرکان تورات را قبول نداشتند، اما برای جدل نمودن با پیامبر صلی الله علیه و آله این‏گونه بحث می‏کردند. آنها نزول تورات را به صورت الواح مورد پذیرش می‏دانستند، لذا از روی جدل می‏گفتند تو ای محمد همان‏گونه که نزول تورات را به صورت الواح و به شکل یک مجموعه قبول داری، باید قرآن نیز به این صورت باشد تا بتوان ادعا کرد که قرآن نیز آسمانی و از طرف پروردگار جهانیان نزول یافته است.

وقتی مشرکان مکه با این استدلال قصد تخریب جایگاه رسول خدا و انهدام نقشه راهِ پیامبر که همان قرآن است، داشتند خداوند به طور کنایه‏ای نه با تصریح از آنها صحبت می‏کند و می‏فرماید: (ٱلَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلَىٰ وُجُوهِهِمْ إِلَىٰ جَهَنَّمَ أُولٰئِكَ شَرٌّ مَّكَانًا وَ أَضَلُّ سَبِيلاً؛ آنها که (در روز قیامت) به رو درافتاده به سوی جهنم گردآوری می‏شوند، آنها بدترین جایگاه را دارند و گمراه‏ترین افراد هستند).^۲ این افراد قصد تخریب جایگاه پیامبر را دارند، درحالی‏که خودشان «شَرٌّ مَکاناً» هستند. آنها نقشه راه را بی‏راهه می‏دانند، حال آنکه آنها خود «أَضَلُّ سَبِیلا» هستند.