همان‏گونه که بیان شد، واژگان در حوزه‏های معنایی به شکل شبکه‏ای عمل می‏کنند؛ ازاین‏رو امکان دارد واژه کلیدی در یک حوزه معنایی به عنوان واژه کانونی در حوزه معنایی دیگر مطرح باشد یا حتی یک واژه کلیدی در دو حوزه و میدان معنایی به طور مشترک استعمال گردد، اما با ارتباطاتی مختلف معنا گردد. مثلاً واژه ضَلال هم در حوزه معنایی کفر و هم در حوزه معنایی صراط قابلیت بررسی دارد.

نسبت‏های معنایی

در معناشناسی میدان‏های معنایی، معنا محصول واژگان به‏تنهایی نیست، بلکه با توجه به تحلیل ارتباطی‏ای که واژگان در متن با یکدیگر پیدا می‏کنند، حاصل می‏آید. این ارتباط در سه نسبت همنشینی، جانشینی و تقابل قابل بررسی است.

نسبت همنشینی

آنچه در معناشناسی میدان‏های معنایی مهم است، بررسی و تحلیل نسبت‏های معنایی واژگان همنشین و جانشین و مقابل است. تحلیل این سه نسبت در خاتمه کتاب مفهوم ایمان در کلام اسلامی ارائه شده است.^۱ تغییر صیغه‏ها و اشتقاقات واژگان در متن، معنای متفاوتی به وجود می‏آورد. همچنین توجه به نقش‏های واژه در یک سازه منظم زبانی و تحلیل این نقش‏ها به کشف معنای متن کمک بسیار می‏کند. بررسی نسبت‏های اسنادی، مفعولی و فاعلی، مبتدا و خبر، جار و مجرور و متعلقات جار و مجرور، ظرف و اضافه، سبب می‏شود تا موقعیت‏های خاص واژه روشن شود و ما را به این نکته رهنمون سازد که واژه مورد بحث چه حالت‏های معنایی‏ به خود می‏گیرد و تحمل چه باری از معنا را دارد.

خود کلمه‏ای کانونی برای تعدادی از واژگان دیگر قرار گیرند.

کاربرد واژگان در حوزه‏ها و میدان‏های معنایی، یک‏سان نیست. در یک حوزه معنایی، برخی واژگان استفاده بیشتری از دیگر واژگان دارند. البته کثرت یا قلت استعمال، بستگی به اهمیت آن واژه در حوزه تصوری آن دستگاه دارد. اگر واژه‏ای در حوزه معنایی اهمیت فوق‏العاده‏ای داشته باشد، کاربرد آن نیز چشم‏گیر خواهد بود. برای نمونه کلمه stone به معنای سنگ، اگرچه در زبان مردم انگلیس کاربرد دارد، اما در بیان جهان‏بینی آن ملت جایگاه ممتازی ندارد؛ لذا علی‏رغم وجود این واژه در ادبیات انگلیسی، کاربرد چندانی نخواهد داشت.^۱

بین واژگان به‏کاررفته در یک حوزه معنایی، آن که اهمیت بیشتری دارد به عنوان واژه کلیدی معرفی می‏گردد. این تمام کار نیست، بلکه در بین این واژگان نیز آن که اهمیت فوق‏العاده دارد باید برجسته معرفی گردد. آن واژه باید مانند محوری در حوزه معنایی مطرح باشد تا واژگان دیگر حول آن گردش کنند. واژه‏ای که در بین واژگان کلیدی از اهمیت فوق‏العاده‏ای برخوردار باشد و ارتباط بیشتری را با دیگر واژگان برقرار کند، نامزد واژه کانونی خواهد بود. حتی می‏توان در یک دستگاه معنایی یک واژه را به عنوان واژه کانونی قرار داد. اگر بخواهیم به عنوان نمونه واژه‏ای را ذکر کنیم واژه «الله» در دستگاه معنایی قرآن به عنوان واژه کانونی مطرح می‏شود. ایزوتسو لفظ جلاله الله را عالی‏ترین کلمه کانونی در واژگان قرآنی دانسته است که بر سراسر قلمرو آن فرمان‏روایی دارد.^۲

این گروه از واژگان کلیدی از طریق ملاحظه کاربردها نظیر کاربردهای صرفی و نحوی، مشتقات و نسبت‏های فاعلی و مفعولی به دست می‏آیند.