سحر، خیر و آن را از طرف خداوند می‏داند؛ اگرچه انسان با زمینه‏سازی خویش سبب نزول آن را فراهم می‏سازد.

خیر دنیوی و اخروی

ازآنجاکه واژه «خیر» در مقابل واژه «شر» است، همان‏گونه که شر به دنیوی و اخروی تقسیم می‏شود، خیر نیز به دو قسم خیر دنیوی و خیر اخروی تقسیم می‏گردد. آیات قرآن هر دو قسم را با صراحت بیان می‏دارد. خداوند در سوره آل‏عمران ضمن اینکه «خیر» را نتیجه فرایند تقوا معرفی می‏کند، می‏فرماید: برای متقین باغ‏های بهشتی در نظر گرفته می‏شود. در مرحله بعد تصریح می‏نماید که این «خیر» از جانب خداوند است و در نهایت می‏فرماید: آنچه از خدا برسد «خیر» است: (لَٰكِنِ ٱلَّذِينَ ٱتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا ٱلْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا نُزُلاً مِّنْ عِندِ ٱللَّهِ وَمَا عِندَ ٱللَّهِ خَيْرٌ لِّلْأَبْرَارِ ؛ لکن آنان که از پروردگارشان پروا داشته‏اند، برای آنها بهشت‏هایی است که از زیر آنها نهرها جاری می‏شود، در آنجا جاودانه‏اند، به عنوان نخستین پذیرای از جانب خدا، و آنچه در نزد خداست برای نیکوکاران بهتر است).^۱

آیه مذکور باغ‏های بهشتی را که متصف به خلود هستند به عنوان «خیر» معرفی می‏کند. در جهان‏بینی الهی خیر در دنیا منحصر نمی‏گردد و در نظام تصوری قرآن، گاهی چشمه‏های خیر در سرای آخرت به سوی بنده سرازیر می‏گردد.

البته در نظام تصوری قرآن، گاه مراد از خیر، خیر دنیوی است. سوره بقره، ضمن بیان اهمیت وصیت، واژه «خیرا» را با واژه «ترَک» همنشین می‏نماید. «الترک» به معنای رها ساختن چیزی آمده است:^۲ (كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ

جانب خداوند است بهتر بود، اگر می‏دانستند؟).^۱

این آیه با تعبیری ظریف، ضمن اشاره به تأثیر اعمال انسان در سرنوشت خویش، توحید افعالی را بیان می‏دارد. ابتدا می‏فرماید: (وَ لَوْ أَنَّهُمْ ءَامَنُوا وَ ٱتَّقَوْا). اگر آنها ایمان بیاورند؛ یعنی ایمان و تقوای انسان زمینه‏ساز نزول خیرات و برکات می‏گردد، اما ازآنجا که نباید جهان‏بینی الهی را همانند آنچه یهود می‏گفتند ترسیم نمود، به عبارتی نباید یدالله را مغلوله تصور کرد، در ادامه واژه «خیر» با «من عندالله» همنشین می‏گردد تا تفاوت این دو نگاه را به تصویر کشد و این‏گونه بیان می‏دارد: اگرچه ایمان و تقوا زمینه‏ساز نزول خیرات می‏گردد، اما این خیرات از طرف خداوند ساری و جاری می‏شود.

همواره «خیر» اکسیر همگانی است که بشر با تمام اختلافات سلیقه‏ای و طایفه‏ای و با تمام تمایزات بینشی و گرایشی خویش، در جست‏وجوی آن است. یهودی‏ها نیز از این قانون مستثنا نیستند و همواره به دنبال خیر و سعادت بودند؛ با این تفاوت که آنها خیر را در یادگیری سحر و جادو و کهانت می‏دیدند: (فَیتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما یفَرِّقُونَ بِهِ بَینَ الْمَرْءِ وَزَوْجِه؛ ولی آنها از آن دو فرشته چیزی را می‏آموختند که میان مرد و همسرش جدایی می‏افکندند).^۲ ازاین‏روی قرآن یهود را خطاب قرار می‏دهد و می‏فرماید: اگر به جای تعلیم سحر ایمان آورده، تقوا پیشه می‏کردید، آنچه از خدا به شما می‏رسید برایتان از سِحر بهتر بود. (وَ لَوْ أَنَّهُمْ ءَامَنُوا وَ ٱتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِّنْ عِندِ ٱللَّهِ خَيْرٌ لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ؛ و اگر آنها ایمان می‏آوردند و پرهیزکاری پیشه می‏کردند، پاداشی که نزد خداست، برای آنان بهتر بود، اگر آگاهی داشتند).^۳ خداوند در این آیه، ثواب الهی را در مقایسه با منافع