اشد است (وَاللَّهُ أَشَدُّ بَأْسا).^۱ لذا در برابر آن کسی را یارای برابری نیست: (فَمَنْ ینْصُرُنا مِنْ بَأْسِ اللَّهِ إِنْ جاءَنا).^۲ این آیه باستفهام توبیخی به فرعونیان می‏فرماید: اگر بأس ما بیاید شما نمی‏توانید برابری کنید.

واژه «بأس» جانشینی برای واژه «شر»

اگرچه اغلب لغویین «البأس» را به معنای حرب گرفته‏اند، اما در قرآن این واژه مکرر به معنای عذاب استعمال شده است. آیات ۴،^۳ ۵،^۴ ۹۷^۵ و ۹۸^۶ اعراف و آیه ۱۱۰^۷ سوره یوسف بیانگر این مطلب است. ازآنجاکه در عذاب مشقت و دشواری اشراب می‏شود، این واژه به عنوان واژه جانشین «شر» مورد بررسی قرار می‏گیرد.

قرآن کریم در برخی آیات واژگان «بأساء»، «الضراء» و «بأس» را با یکدیگر همنشین می‏نماید: (وَالصَّابِرینَ فِی الْبَأْساءِ وَالضَّرَّاءِ وَحینَ الْبَأْسِ؛ شکیبایان در سختی مالی و ضرر جسمی و هنگام جهاد).^۸ واژه «بأساء» نیز از بأس اشتقاق یافته^۹ و با ضراء همنشینی دارد. از قبل اثبات شد که واژه «ضراء» به معنای مشقت لحاظ می‏گردد. ابوهلال می‏گوید: «بأساء» همان «ضراء» است، با این تفاوت که در معنای «بأساء» خوف نیز نهفته است.^۱۰ از این رهگذر این تحقیق واژه بأس را جانشین واژه شر تلقی می‏کند.

وارد می‏سازد، قتل خواهد بود: (قُلْ لِلْمُخَلَّفینَ مِنَ الْأَعْرابِ سَتُدْعَوْنَ إِلی قَوْمٍ أُولی بَأْسٍ شَدیدٍ تُقاتِلُونَهُمْ أَوْ یسْلِمُونَ؛ به این بازنهاده‏شدگان از بادیه‏نشینان بگو: به زودی به سوی مردمانی سرسخت و جنگ‏جو دعوت می‏شوید که با آنها بجنگید یا آنکه اسلام بیاورند).^۱ این فشار و شدت گاهی از طرف کفار بر مسلمین است: (عَسَی اللَّهُ أَنْ یکفَّ بَأْسَ الَّذینَ کفَرُوا )^۲ و گاه از طرف بندگان خداست: (فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَیکمْ عِباداً لَنا أُولی بَأْسٍ شَدید).^۳ در این آیه شدت و قوت مؤمنان به عنوان وعید الهی مطرح می‏گردد و گاهی «بؤس» مستقیماً به خداوند نسبت داده می‏شود. در این موارد، گاه مطلب با اسم ظاهر «مِنْ بَأْسِ اللَّه»^۴ و گاه با اسم ضمیر: (فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَه ؛ پس هنگامی که عذاب ما را مشاهده کردند گفتند: به خداوند یکتا ایمان آوردیم).^۵

قرآن آنجا که بأس را از آن کفار می‏داند، می‏فرماید: قدرتی هست که فشار و بؤس کفار را نگه می‏دارد: (عَسَی اللَّهُ أَنْ یکفَّ بَأْسَ الَّذینَ کفَرُوا )؛ اما آنجا که این «بؤس» را به مؤمنان نسبت می‏دهد، می‏فرماید: این بأس شدید است: (فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَیکمْ عِباداً لَنا أُولی بَأْسٍ شَدید ). مؤمنان در این آیه حکم کارگزاران خداوند را دارند که امر الهی را انجام می‏دهند؛ همانند آیه‏ای که آهن را یکی از عمال الهی معرفی کرده، آن را شدید می‏داند: (وَأَنْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدید)؛^۶ اما آن‏گاه که این بأس را به خدا نسبت می‏دهد می‏فرماید: این بأس