آیه ارث در صدد بیان حکم ارث مردان از ترکه زنان است؛ در صورتی که فرزند داشته باشند حکمی، و در صورت عدم وجود اولاد، حکمی دیگر را بیان می‏دارد. این آیه نیز با طرح مسائل مادی و تبیین سیاست پولی اسلام، بیانگر این مطلب است که این واژه نیز به دنبال بیان سود و زیان مالی می‏باشد؛ لذا نمی‏توان از واژه ضر در قالب اسم فاعل، جانشینی برای «شر» استفاده کرد.

خلاصه اینکه در بین واژگان اشتقاقی از واژه «ضر» تنها واژه ضراء است که می‏تواند جانشین واژه «شر» باشد؛ بقیه واژگان در صدد بیان ضرر مالی و پولی هستند. لذا در اغلب موارد در برابر ضرر، واژه نفع ذکر می‏گردد.

دشواری‏ها و خداشناسی فطری

معرفت در لغت به معنای «علم» آمده است؛ با این تفاوت که برخی علم و معرفت را مترادف یکدیگر دانسته‏اند؛^۱ اما برخی دیگر معرفت را دانشی می‏دانند که از طریق حس حاصل می‏شود^۲ و به عبارتی معرفت را از علم، خاص‏تر می‏دانند.

ابن‏درید فطرت را سرشتی می‏داند که خلقت مخلوقات، توسط پروردگار عالم، بر آن سرشت محقق می‏شود.^۳ ازاین‏روی صفات فطری، آن دسته از صفاتی هستند که از آغاز آفرینش انسان را همراهی می‏نمایند، پس در نتیجه شناخت‏هایی که مانند سایر خصوصیات فطری از آغاز آفرینش، همراه انسان بوده و اکتساب در آنها دخیل نباشد را معرفت فطری گویند.^۴

آیاتی که بر معرفت فطری در قرآن دلالت دارند، به دو گروه اساسی تقسیم می‏شوند: گروه نخست آیاتی که به طور مستقیم دلالت بر معرفت فطری دارند،

خداوند مؤمنین را دلجویی می‏کند و به آنها اطمینان خاطر می‏دهد که منافقین با این توطئه‏ها نمی‏توانند به شما گزندی برسانند، مگر به اذن خدا؛ چون زمام همه امور به دست اوست. لذا باید بر خدا توکل کرد و از ضرر نجوای منافقین اندوهگین نشد.

یهود به پیروی از شیاطین، سِحر را به حضرت سلیمان نسبت می‏دادند؛ درحالی‏که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از این اتهامات مبرا بود و به خداوند یکتا کافر نشده بود، اما شیاطین کفر ورزیدند و به مردم سحر یاد دادند. درحالی‏که دو ملَک مقرب الهی ضمن تعلیم سحر، یهود را بر حذر داشتند تا از سحر برای ضرررسانی استفاده نکنند، ولی یهود سحر را از آن دو ملک آموختند و با آن بین زن و شوهر تفرقه می‏انداختند. قرآن می‏فرماید: (وَ مَا هُم بِضَارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ ٱللَّهِ وَ يَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَ لَا يَنفَعُهُمْ؛ آن شیاطین نمی‏توانند ضررزننده باشند مگر به اذن پروردگار)،^۱ و در ادامه «لا ینْفَعُهُم» در برابر «ما یضُرُّهُمْ» قرار داده می‏شود و این تقابل را می‏رساند که «ضار» در این آیه نیز هیچ ارتباطی با واژگان جانشین شر ندارد.

از وزن رباعی این ریشه نیز اسم فاعلش با عبارت «غیر مُضَار» آمده است: (فَإِن كَانُوا أَكْثَرَ مِن ذَٰلِكَ فَهُمْ شُرَكَاءُ فِى ٱلثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَىٰ بِهَا أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ؛ و اگر بیش از یک نفر باشند آنها در یک سوم مال شریک‏اند پس از وصیتی که بدان توصیه می‏شود یا دینی در صورتی که قصد زیانی به ورثه نباشد).^۲ «مضار» اسم فاعل از وزن رباعی بر وزن مفاعل بضمّ المیم و کسر العین^۳ است.