داشت عذاب عظیمی برای اوست).‏^۱

واژه «حسب» و مشتقات آن ۱۰۹ بار در قرآن تکرار شده است. البته تمام این موارد در حوزه معرفت‏شناسی قرار ندارد. برخی لغویین برای ریشه این لغت، چهار معنا در نظر گرفته‏اند که یکی از این چهار معنا، معنایی تقریبی با «ظن» است.^۲ مصطفوی معتقد است بازگشت این چهار معنا به «إشراف و اطلاع به منظور آزمایش چیزی» است.^۳ در آیات قرآن این واژه به معنای گمان کردن استفاده شده است؛ (وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ؛ و از مسیری که خود او هم احتمالش را ندهد رزقش می‏دهد).^۴ البته کاربردهای واژه حسب و مشتقات آن در قرآن نشان از گستردگی معنای این واژه دارد؛ اما بررسی تمام موارد و تحلیل تمام معانی از حوصله این پژوهش خارج است؛ اما به طور اجمال ریشه واژه حسب به معنای گمان کردن به کار رفته است و در مورد آیات شر، مراد عدم علم قطعی است؛ چون خداوند این مقدار از آگاهی را برای تشخیص خیر و شر در عالم کافی نمی‏داند: (لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَّكُم بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ).

از همنشینی واژگان «لا تحسبوه» و «شر» در این آیه، برداشت می‏شود گاهی مواقع پدیده‏ای شر تلقی می‏شود و حال آنکه در واقع شر نیست؛ گویا کلام الهی توجه می‏دهد که یک پدیده را باید تا نتیجه دنبال نمود و نتیجه هر پدیده نیز جزئی از آن پدیده است؛ لذا خیر و شر بودن پدیده‏ها را باید با نتیجه آنها محاسبه کرد.

توصیف شر بر اساس همنشینی با واژگان حوزه رفتاری انسان

در شرور اخلاقی معمولاً یک طرف شر، انسان است. برخی واژگان بیان‏کننده این

شر الدواب متصف می‏شوند و موجودات غیرعقلانی معرفی می‏گردند.

از این رهگذر ارتباطی مستقیم بین شر و عدم تعقل وجود دارد؛ افرادی که تأمل و تفکر ندارند شرالدواب هستند؛ زیرا دواب در مسیر تکامل هستی دارای نفع و سودند، اما کفار در این مسیر بی‏منفعت و بی‏ثمرند. موجوداتی که به ‏رغم دارا بودن نعمت‏های بزرگی چون سمع، بصر و عقل، از آنها بهره نمی‏برند و این انعام الهی را ضایع می‏نمایند، در جهان‏بینی الهی از جمله «شر الدواب» خواهند بود.

تحلیل شر بر اساس همنشینی با واژه حسب

ازآنجاکه علم بشر قلیل و ناچیز است، (وَمآٰ اُوتݫݫݫٖىݫݔٮݩݑُمْ مِنَ الْعِلْمِ اِلّاٰ قَلٖیلاً)^۱ معمولاً انسان در داوری‏ها دچار اشتباه می‏شود و شر را خیر و خیر را شر می‏پندارد. همان‏گونه که خداوند نیز بیان کرده، دلیل این پندار غلط جهل بشر است: (اللّٰهُ یَعݧْلَمُ وَاݦَںݧݩݐݨْٮݩݧݧݑُمْ لاٰ تَعْلَمݩُونَ).^۲

در حیات پیامبر عده‏ای با افترا زدن به یکی از زنان پیامبر، موجب رنجش خاطر پیامبر شدند. این جریان از چند جهت در نگاه مسلمانان شر تلقی می‏شد. این افترا از جهتی موجب رنجش خاطر پیامبر شده بود و از جهتی دیگر نشر اکاذیب به سادگی در جامعه اسلامی کاری ناروا شمرده می‏شد؛ لذا مسلمین با نگاه منفی به این جریان می‏نگریستند. خداوند در برابر نگرش مسلمانان می‏فرماید: (اِنَّ الَّذٖینَ جآٰءݨݧݧُوا بِالْاِݣݣڡݧݐْكِ عُصْبَةٌ مِںݦݩݩݐݨْكُمْݦݦݩݩ لاٰ تَحْسَبُوهُ شَرݦݩّݨًا لݦَكُمْݦ بَلْ هُوَ خَیْرٌ لݦَكُمْݦݩݩ لݫݫِكُلِّ امْرِئٍ مِںݧݩݐݨْهݧݨُمݨݧݨݨْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الْاݭِݣݣٮݧݧݩݒݨݦْمݭِݦݩݩݦݩ وَالَّدݩݐٖی ٮݑَوݧݨݨَلݧݧݩݩݧݩݩݩݩݧّٰى كِٮݫݓݨݧْرݨَݢݢهݩُۥ مِںݧݩݐݨْهݧݨُمݨݧݨݨْ لَهݩݧُۥ عَذاٰبٌ عَظٖیم؛ مسلماً کسانی که آن تهمت عظیم را عنوان کردند، گروهی (متشکل و توطئه‏گر) از شما بودند؛ اما گمان نکنید این ماجرا برای شما بد است، بلکه خیر شما در آن است آنها هر کدام سهم خود را از این گناهی که مرتکب شدند دارند و از آنان کسی که بخش مهمّ آن را بر عهده