بلخی، به مکتب بصره گرایش نشان داده است. اما ابوسهل در مباحث امامت، هویت شیعی نظام کلامی خود را بروز داده است؛ ولی چند نظریه فرعی وجود دارد که ابوسهل را به معتزله نزدیک ساخته و از سنت‌‌گرایان امامی دور نموده است: شیخ مفید در نقل نظرات بنی‌نوبخت، اقوالی چون عدم ظهور معجزه به دست ائمه علیهم السلام، عدم ارتباط امامان با ملائکه و عدم ارتباط با امامان پس از وفات را از عقاید آنان شمرده؛ در حالی که قول به آگاهی ائمه علیهم السلام برتمامی زبان‌ها بر پایه عقل را به آنان نسبت داده است.^۱

افزون بر این مطالب، برخی دیدگاه‌های کلامی باقیمانده از نوبختیان نیز بر گرایش‌های اعتزالی آنها صحّه می‌گذارند. در مسئله معرفت، گفته شده که ابومحمد و ابوسهل تقریباً همانند معتزلیان به شناخت اکتسابی باور داشتند.^۲ در مبحث معادشناسی و در مسائلی چون اِحباط اعمال، معرفت کفار، موافات و گناهان صغیره مانند معتزلیان می‌اندیشیدند.^۳به گفته مادلونگ آنان در بحث وعید دیدگاهی بینابین، میان نظرگاه امامیه اصیل و معتزله داشته‌اند.^۴ به نظر می‌رسد که آنها تحت تأثیر عقل‌‌گرایان معتزلی، عالم ذر را نیز باور نداشتند، چرا که شیخ مفید در میان امامیان، تنها محدثان و اهل تناسخ را از معتقدان به عالم ذر معرفی کرده است.^۵

البته عده‌‌ای احتمال قوی داده‌‌اند که نوبختیان همراه با برخی محدثان امامی، نبوت را استحقاقی می‌دانستند؛ پس به عالم ذر نیز باور داشته‌اند.^۶ در پاسخ باید گفت به نظر می‌رسد که هیچ ملازمه‌ای میان استحقاقی دانستن نبوت با عالم ذر

نوبختیان آغازگر همراهی با معتزله در بغداد

خاندان امامی‌مذهب آل نوبخت را باید نقطه شروع و آغازگر اعتزال‌‌گرایی در میان امامیه بغداد دانست. (البته در فصل بعدی خواهیم گفت که اعتزال‌‌گرایی امامیان عسکر مکرم، پیش از بغدادیان بوده است.) نوبختیان از خاندان‌های پر نفوذ سیاسی و علمی امامیه در بغداد به شمار می‌روند که در دهه‌های پایانی سده سوم و اوایل سده چهارم هجری، بیش از هر زمان دیگری در عرصه سیاست و همچنین مجامع علمی مطرح بودند.

در میان ‌آل نوبخت دو شخصیت به نام ابوسهل اسماعیل‌‌بن ‌علی نوبختی و خواهرزاده‌اش ابومحمد حسن‌‌بن ‌موسیٰ نوبختی در زمینه دانش کلام مشهور بودند؛ تا جایی‌که نجاشی از ابوسهل نوبختی با تعبیر «شیخ المتکلمین» و از ابومحمد نوبختی با تعبیر «المتکلم المبرز علی نظرائه فی زمانه» یاد کرده است.^۱ با این حال گفته شده که این متفکران برجسته امامیه به تعالیم اعتزالی گرایش داشتند.^۲پژوهشگران معاصر نیز اعتزال‌‌گرایی‌ نوبختیان را فی‌‌الجمله پذیرفته‌اند؛ احمد پاکتچی در این‌باره می‌نویسد:

عناوین آثار ابوسهل در مباحث مختلف کلامی نشان می‌دهد که جز در مباحث امامت، در بسیاری مسائل با تعالیم معتزله توافق کلی دارد... و در مباحث لطیف کلامی در مسائل مورد اختلاف جواهر و اعراض، ابوسهل بین نظرگاه بصریان به ریاست ابوعلی جبایی و بغدادیان به ریاست ابوالقاسم