87
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

کتابی به نام الرد علی القدریه داشته است.۱ همچنین اصحاب متکلم امامیه چون هشام‌‌بن‌ حکم و مؤمن طاق علاوه بر مناظرات متعدد با معتزلیان، آثاری در رد تعالیم اعتزالی تألیف کرده بودند.۲ با این وجود در منابع تاریخی و غیر تاریخی، عده اندکی از اصحاب امامیه به اعتزال‌‌گرایی متهم شده‌اند و حتیٰ نام برخی از آنان در شمار بزرگان معتزلی یاد شده است. یکی از کسانی که مخالفان شیعه او را قَدَری برشمرده‌اند، ابوسهل عوف‌‌بن‌ ابی‌جملیه عبدی بصری (م.۱۴۶ق) معروف به عوف اعرابی است. البته اثبات امامی‌بودن او دشوار بوده و شواهد متقنی می‌طلبد. عبداللّه‌‌بن‌ مبارک (م.۱۸۱ق) درباره وی گفته است: «فیه بدعتان: کان قدریاً و کان شیعیاً».۳ برخی نیز با تعابیری مانند «قدریاً رافضیاً شیطاناً» از وی یاد کرده‌اند.۴ همچنین گفته شده که داودبن‌ ابی‌‌هند (م.۱۳۹ق) او را کتک می‌زد و می‌گفت: «ویلک یا قدری، ویلک یا قدری».۵ با این حال برخی گزارش‌ها حاکی از آن هستند که عوف اعرابی رابطه خوبی با عمروبن‌ عبید - از رهبران نامدار معتزله - نداشته است.۶

یکی دیگر از شیعیانی۷ که در منابع اهل سنت از گرایش اعتزالی وی سخن به میان آمده است، محمدبن‌ راشد مَکحولی(م.۱۶۰ تا ۱۷۰ق) می‌باشد. او اصالتاً اهل دمشق بود، ولی به دلیل حفظ جان، از دست شامیان به بصره گریخت۸ و در

1.. بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۳۲۲.

2.. نک: نجاشی، رجال، ص۴۳۳؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۰۷.

3.. عقیلی، الضعفاء، ج۳، ص۴۲۹.

4.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج۳، ص۳۰۵.

5.. ابن‌حنبل، العلل، ج۲، ص۴۳۴.

6.. ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۵۸.

7.. دربارۀ تشیع ‌او نک: ابوالقاسم بلخی، قبول الأخبار، ج۲، ص۴۰۰؛ عقیلی، الضعفاء، ج۴، ص۶۶.

8.. ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵۳، ص۱۰.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
86

شاگرد یونس - از امام رضا علیه السلام راجع به ادعاهای ابوالاسد و صالح پرسش کرد که آن حضرت هر دو را مورد تکذیب قرار دادند.۱

از مخالفان بغدادی جریان فکری پیرو هشام، باید از ریان‌‌بن‌ صلت اشعری قمی۲ از اصحاب امام رضا علیه السلام و امام هادی علیه السلام۳ یاد کنیم که مقیم بغداد بوده است.۴ نقل است که پس از شهادت امام رضا علیه السلام، مشایخ امامیه برای شناخت جانشین آن حضرت در منزل عبدالرحمان‌‌بن‌ حجاج واقع در محله برکه زلزل (زلول) بغداد، جلسه‌ای تشکیل دادند که در آن، یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان درباره علم امام جواد علیه السلام مطالبی را بر زبان آورد. ریان‌‌بن‌ صلت هم که در آن نشست حضور داشت، دیدگاه یونس را برنتافت و با وی درگیر شد.۵ غیر از این مورد آگاهی دیگری از مخالفت‌های ریان‌‌بن ‌صلت با یونس نداریم.

جریان اعتزال‌‌گرای امامیه در بغداد

پیشینه اعتزال‌‌گرایی در میان امامیه

جمهور امامیه برای مدت‌های طولانی روابط حسنه‌ای با معتزلیان نداشته‌اند. جریان فکری اعتزال از زمان پیدایش تا دوران اوج و اقتدارش، هماره مورد نقد ائمه علیهم السلام و اصحاب امامیه قرار داشته است. اخبار قابل توجهی در منابع از امام سجاد علیه السلام، امام باقر علیه السلام، امام صادق علیه السلام و امام رضا علیه السلام در نقد آموزه‌های معتزله و نکوهش معتزلیان یافت می‌شود.۶ حتیٰ برخی مقالات‌نگاران ادعا کرده‌اند که امام صادق علیه السلام

1.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۰.

2.. نجاشی، رجال، ص۱۶۵.

3.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۱۷.

4.. شیخ طوسی با عنوان بغدادی از او یاد کرده است. (شیخ طوسی، رجال، ص۳۵۷، ۳۸۶).

5.. مسعودی، اثبات الوصیة، ص۲۲۰؛ طبری، دلائل الامامة، ص۳۹۸-۳۹۹.

6.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۵۷-۱۵۸؛ شیخ صدوق، التوحید، ص۴۰۶؛ شیخ صدوق، الخصال، ص۶۳۹-۶۴۰؛ لالکائی، شرح اصول اعتقادات اهل السنة، ج۲، ص۷۵۸-۷۵۹؛ ابن‌ ابی‌الخیر، الأنتصار فی الرد علی المعتزلة، ص۱۹۰.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9573
صفحه از 478
پرینت  ارسال به