67
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

خواندن وی به سبب تأثیرپذیری فقهی‌اش از یونس بوده است.

یکی از فقهای امامیه نوح‌‌بن‌ شعیب بغدادی - از اصحاب امام جواد علیه السلام - می‌باشد که در بغداد فعالیت می‌کرده و احادیث فقهی وی در مصادر امامیه قابل توجه است.۱ او اصالتاً اهل نیشابور بوده و با عنوان «نیشابوری» و یا «خراسانی» در طریق بعضی از روایات قرار گرفته است.۲ نوح‌‌بن‌ شعیب بغدادی با محافل هوادار هشام‌‌بن‌ حکم مرتبط بوده۳ و از هشام‌‌گرایانی چون عبدالعزیزبن‌ مهتدی اشعری، روایت نقل کرده است.۴ افزون بر این، فضل‌‌بن ‌شاذان نیشابوری - هوادار بنام هشام و یونس - با وی در عراق ملاقات داشته و مسائلی از فقه را نیز از او فرا گرفته است.۵ همو با تعابیری مانند «فقیهاً عالماً صالحاً مرضیاً» از نوح‌‌بن ‌شعیب یاد کرده است.۶ با این همه از ارتباط این فقیه بغدادی با یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان چیزی نمی‌دانیم.

دیگر شاگردان متکلمِ هشام‌‌بن‌ حکم

علاوه بر فعالیت‌های کلامی و فقهی یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان و شاگردان او در بغداد، برخی دیگر از شاگردان هشام‌‌بن ‌حکم نیز در اواخر سده دوم و اوایل سده سوم در بغداد، فعالیت کلامی داشته‌اند. شاید بتوان گفت آنان در بغداد، مستقل از یونس‌‌بن‌

1.. برقی، المحاسن، ج۲، ص۴۲۶، ۴۴۱؛ کلینی، الکافی، ج۳، ص۲۵۰؛ ج۵، ص۳۳۸، ۳۶۲-۳۶۳، ۴۶۷، ۵۶۱-۵۶۲، ج۶، ص۲۹۸، ۳۲۳، ۴۴۳؛ شیخ طوسی، الاستبصار، ج۱، ص۳۵، ۱۰۷، ۴۸۳، ج۲، ص۱۳۴؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۱۲۴، ۱۴۲، ۲۴۱، ۳۷۱.

2.. در این باره نک: شوشتری، قاموس الرجال، ج۱۰، ص۴۱۰.

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۳؛ او همچنین مناظرۀ کلامی میان هشام ‌بن حکم و ابن ابی‌‌العوجاء زندیق را نقل کرده است. (کلینی، الکافی، ج۵، ص۳۶۲-۳۶۳).

4.. شیخ صدوق، الخصال، ص۲۴۹.

5.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۲-۸۳۳.

6.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۷۹.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
66

ویژه‌ای در میان امامیه برخوردار بوده و خودش نیز پیروانی داشته است.۱ همچنین از شاگردان فقهی یونس باید به احمدبن ‌عبداللّه‌‌بن‌ مهران کرخیِ ایرانی تبار معروف به ابن‌خانبه اشاره کرد۲ که با تعبیر «من غلمان یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان» از او یاد کرده‌اند.۳ ظاهراً ابن‌خانبه نیز در فقه، دنباله رو یونس بوده است. او کتابی در موضوع اعمال شبانه روز به نام التأدیب داشته و نجاشی با تعابیری چون «حسن جید، صحیح» آن را ستوده است.۴ به نظر می‌رسد که این اثر در شرح کتاب یوم و لیله از استادش یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان بوده است.۵

ابوعلی محمدبن‌ احمد‌‌بن‌ مطهر بغدادی - از اصحاب امام هادی علیه السلام و امام عسکری علیه السلام - ۶ را نیز رجال‌‌شناسان امامیه، یونسی خوانده‌اند.۷ گمان نمی‌رود که او یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان بغدادی (م.۲۰۸ق) را درک کرده باشد، از این رو هیچ روایتی از یونس نقل نکرده است. در منابع از ابن‌‌مطهر بغدادی تنها یک روایت کلامی۸ و دو روایت فقهی در موضوع ازدواج و نمازهای مستحبی ماه رمضان باقی‌مانده است۹ که در این مسئله فقهی اخیر با یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان اشتراک نظر دارد.۱۰ از این رو احتمال می‌رود که او در امتداد جریان فقهی یونس قرار داشته و یونسی

1.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۲۸.

2.. همان، ص۸۳۷؛ نجاشی، رجال، ص۹۱.

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۷.

4.. نجاشی، رجال، ص۹۱.

5.. همان، ص۴۴۸.

6.. برقی، رجال، ص۶۰؛ شیخ طوسی، رجال، ص۳۹۱، ۴۰۱.

7.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۰۱.

8.. خصیبی، هدایة الکبری، ص۳۵۳-۳۵۴.

9.. کلینی، الکافی، ج۴، ص۱۵۵؛ ج۵، ص۵۶۳.

10.. رضایی، «امتداد جریان فکری هشام ‌بن حکم تا شکل‌گیری مدرسۀ کلامی بغداد»، ص۹۹.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9693
صفحه از 478
پرینت  ارسال به