61
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

آموزی او نزد هشام و یونس در دست نیست؛ با این حال می‌دانیم که وی در خط فکری هشام قرار داشته است و حتیٰ هشام‌‌گرایانی چون جعفربن‌ عیسی‌‌بن‌ عبید یقطینی از او کلام فرا گرفته بودند. ابوعمرو كشی در گزارش مهم و قابل توجهی به اِسناد‌ش از محمدبن‌ عیسی‌‌بن‌ عبید - از شاگردان یونس - می‌نویسد كه: هشام مشرقی به همراه ۱۶نفر از جمله یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان و جمعی از آل یقطین به نزد حضرت رضا علیه السلام رفتند و از اتهام‌های اصحاب امامیه نسبت به خودشان، گلایه كردند؛ آن حضرت از آنان دلجویی کرده، برای آرام کردن آنها، نزاع‌های گذشته اصحاب امامیه را یاد‌آور شدند.۱ جعفر‌‌بن‌ عیسیٰ یقطینی در همین جلسه از جواز فراگیری كلام از كسانی مانند یونس و هشام مشرقی، پرسش نمود كه آن حضرت کلام‌‌ورزی آن دو را تأیید کرد.۲ همچنین در این نشست، هشام مشرقی به حضرت رضا علیه السلام تأکید نمود كه كتاب جامع سخنان پدران‌‌تان، نزد ما می‌باشد و ما با تكیه به آن سخن می‌گوییم.۳

محقق شوشتری، هشام مشرقی را همان هشام‌‌بن ‌ابراهیم احمر از اصحاب امام کاظم علیه السلام و امام رضا علیه السلام معرفی کرده است.۴ بنابر این گمان می‌رود که هشام حرول که ابوالحسن اشعری، از دیدگاه او درباره مسئله استطاعت در کنار دیدگاه‌های سایر متکلمان امامیه سخن به میان آورده است، ۵ مشرقی باشد و احتمالاً واژه «احمر» به «حرول» تغییر داده شده است. این گمانه از آن رو تقویت می‌شود که دیدگاه وی، در مسئله استطاعت با دیدگاه هشام‌‌بن ‌حکم در همان مسئله

1.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۸۹.

2.. همان.

3.. همان، ص۷۹۰.

4.. شوشتری، قاموس الرجال، ج۱۰، ص۵۱۱.

5.. «...من الرافضة من یقول: الاستطاعة كل ما لا ینال الفعل الا به و ذلك كله قبل الفعل، و القائل بهذا هشام‌‌بن حرول» (اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۴۳).


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
60

تعبیر «فقیه متکلم» یاد کرده‌اند.۱ گزارشی مبنی بر شاگردی حسن‌‌بن ‌علی‌‌بن‌ یقطین از یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان به صراحت در دست نیست؛ ولی می‌دانیم که او برای هشام‌‌بن‌ حکم، طلب رحمت نموده۲ و خبری نیز در تمجید یونس نقل کرده است.۳ از این رو گمان می‌رود که وی همانند عموزادگانش در جریان فکری هشام‌‌بن‌ حکم و یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان قرار داشته است.

در منابع از موسیٰ‌‌بن‌ عیسی‌‌بن‌ عبید یقطینی سخن به میان آمده که در موسم حج به همراه برادرش محمدبن ‌عیسیٰ یقطینی و یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان به نیابت امام رضا  علیه السلام حج به جا آورده است.۴ هرچند این گزارش از ارتباط وی با یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان حکایت دارد، با این حال اندیشه‌ و گرایش‌های کلامی او را مکشوف نمی‌سازد.

هشام‌‌بن‌ ابراهیم خُتّلی بغدادی۵ معروف به هشام مشرقی - از اصحاب امام رضا علیه السلام - ۶ یکی دیگر از متأثران فکری جریان هشام‌‌بن ‌حکم و یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان در بغداد محسوب می‌شود.۷ گزارش صریحی مبنی بر دانش

1.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۹۹؛ نجاشی، رجال، ص۴۵.

2.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۴۶.

3.. «قال محمدبن نصیر: قال محمدبن عیسى، و حدث الحسن‌‌بن علی‌‌بن یقطین بذلك أیضا، قال، قلت لأبی‌‌الحسن الرضا علیه السلام: جعلت فداك انی لا أكاد أصل إلیك أسألك عن كل ما أحتاج إلیه من معالم دینی، أفیونس‌‌بن ‌عبدالرحمان ثقة آخذ عنه ما احتاج إلیه من معالم دینی؟ فقال: نعم» (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۸۴).

4.. شیخ طوسی، الاستبصار، ج۳، ص۲۷۹-۲۸۰؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۸، ص۴۰.

5.. نجاشی او را با هشام‌‌بن ‌ابراهیم عباسی، دیگرصحابی امام رضا علیه السلام یكی پنداشته‌ است. (نجاشی، رجال، ص۴۳۵) اما رجال‌شناسان معاصر برداشت نجاشی را نادرست تشخیص داده و هشام‌‌بن ‌ابراهیم مشرقی را غیر از هشام‌‌بن‌ ابراهیم عباسی دانسته‌اند. (خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۰ص۲۹۲؛ شوشتری، قاموس الرجال، ج۱۰، ص۵۱۸).

6.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۵۷؛ ج۲، ص۷۸۹.

7.. گمان می‌رود هشام مشرقی با توجه به نسبت ختلی، اصالتاً از اهالی منطقه خُتّل - در منتهی‌الیه شرق اسلامیِ آن روزگار- بوده است. (دربارۀ ختل نک: بكری، معجم ما استعجم، ج۲، ص۴۸۸) شاید نسبت مشرقی او به همین جهت بوده است. ظاهراً پدرش ابراهیم به بغداد آمد، از این رو، هر دو به بغدادی نیز اشتهار یافته‌اند. (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۰).

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9619
صفحه از 478
پرینت  ارسال به