متکلمان آل یقطین و دیگر شاگردان یونس
از جمله کسانی که در بغداد ذیل جریان کلامی هشام‌‌بن حکم فعالیت می‌کردند، متکلمانی از خاندان سرشناس آل یقطین بودند. گزارش‌هایی در دست داریم که علی‌‌بن یقطین، نامدارترین شخصیت آل یقطین و از اصحاب برجسته امام کاظم علیه السلام، با هشام‌‌بن حکم، متکلم بنام امامیه در بغداد ارتباطاتی داشته است.۱ با این وجود گزارشی از شاگردی علی‌‌بن یقطین و سایر یقطینی‌ها نزد هشام در دست نیست. اما می‌دانیم که بعضی از افراد شاخص آل یقطین در زمره شاگردان ممتاز یونس‌‌بن عبدالرحمان قرار داشته و در امتداد خط فکری هشام‌‌بن حکم در بغداد نقش‌‌آفرین بوده‌اند.
یکی از این افراد جعفربن عیسی‌‌بن عبیدبن یقطین - از اصحاب امام کاظم،۲ امام رضا ۳ و امام جواد علیهم السلام۴ - است که مباحث كلامی را نزد یونس‌‌بن عبدالرحمان و هشام مشرقی، دو تن از شاگردان فکری هشام‌‌بن حكم، فرا گرفته بود. وی در این خصوص به حضرت امام رضا علیه السلام میگوید: «هما ادّبانا و علمانا الكلام»۵ و خواستار ارزیابی آن حضرت از كلام‌‌آموزی خود نزد آن دو می‌شود.۶ یقطینی، وابستگی زیادی به جریان فكری هشام‌‌بن حكم و یونس‌‌بن عبدالرحمان داشته است. او با نقل روایاتی می‌کوشید تا ضمن رفع اتهامات از هشام‌‌بن حكم، برتری اندیشه كلامی وی را بر سایر اصحاب نیز نشان دهد.۷ همچنین وی در تمجید از استادش یونس نیز اخباری را
1.. طبق گزارشی از حسن‌‌بن علی‌‌بن یقطین كه در منابع آمده است، علی‌‌بن یقطین كارگزار سرشناس عباسیان در بغداد برای انجام پاره‌ای از امورات امام موسیٰ كاظم علیه السلام به دستور آن حضرت با هشام بن حکم - متكلم برجستۀ امامیه - همكاری می‌كرده است. (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۴۶).
2.. كلینی، الكافی، ج۷، ص۴۰۰.
3.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۵۳.
4.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۷۹.
5.. همان، ص۷۸۹.
6.. همان.
7.. او نقل می‌كند كه علی‌‌بن یونس‌‌بن بهمن از امام رضا علیه السلام پرسش كرد كه زراره میگوید هوا مخلوق و شیء نیست و هشام بن حکم میگوید هوا مخلوق و شیء است؛ نظریۀ كدام یک بر صواب است؟ امام در پاسخ، نظریۀ هشام را تأیید كرد. او در رفع اتهام از هشام و تمجید از وی روایت دیگری را نیز نقل کرده است. (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۴۴-۵۴۶).
