55
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

می‌دانیم که یونس بیش از هر چیز دیگری در مخالفت با گروه‌های منحرف شیعی فعال بوده است که از آن جمله، درگیری شدید وی با فرقه انحرافی «واقفیه» می‌باشد؛۱ البته واقفیان پس از شهادت امام کاظم علیه السلام سعی داشتند با وسوسه‌های مالی، یونس را از اعتقاد به امامت امام رضا علیه السلام و همراهی با آن حضرت باز دارند؛ اما او نه تنها به خواسته‌های نامشروع منحرفان واقفی تن در نداد، ۲ بلکه با پشتوانه والای علمی و جایگاه اجتماعی‌اش به شدت با واقفیان مبارزه کرد.۳ گفته شده که همو در مناظره، واقفی‌ها را به «کلاب ممطوره» ملقب ساخت.۴ شاید بتوان گفت پایداری و رادمردی یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان در دفاع از امامت امام رضا علیه السلام، موجب عنایت و توجه ویژه آن حضرت به وی گردیده است.۵

یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان با غالیان کج‌فهم که در جامعه اسلامی موجب بد نامی امامیه می‌شدند، نیز به ستیز برخاسته بود. از او اخبار قابل توجهی در نکوهش غالیانی مانند ابوالخطاب، مغیرة‌‌بن‌ سعید و محمدبن‌ بشیر در منابع باقی مانده است۶ و فهرست‌نگاران نیز در این زمینه کتابی به نام الرد علی الغلاة برای وی برشمرده‌اند.۷ گفته شده که وی به دلیل جعل و دسّ غالیان در اخبار امامیه، در پذیرش روایات بسیار سخت‌‌گیرانه عمل می‌کرده است.۸

یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان بغدادی در فعالیت‌های کلامی‌اش به داشتن دیدگاه‌های نادری نیز متهم شده است. مثلاً عده‌ای از مخالفان شیعه، او را به تشبیه‌گرایی متهم

1.. نوبختی، فرق الشیعة، ص۸۱؛ اشعری قمی، المقالات والفرق، ص۹۲.

2.. نجاشی، رجال، ص۴۴۷؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۰۶.

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۴۲، ۷۶۷.

4.. اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۲۹؛ نشوان حمیری، الحور العین، ص۱۶۴-۱۶۵.

5.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۷۹.

6.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۹، ۴۹۰-۴۹۱، ۴۹۴، ۵۷۷-۵۷۸، ۵۸۴، ۷۷۶-۷۷۷.

7.. نجاشی، رجال، ص۴۴۸.

8.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۸۹-۴۹۰.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
54

در منابع بازتاب نیافته است. برخی گزارش‌ها حکایت از آن دارند که یونس در پاره‌ای از مباحث مهم کلامی، مانند نظریه «جسم لا کالاجسام»۱ و مسئله «استطاعت»۲ با دیدگاه‌های کلامی منحصر به فرد و جنجال برانگیزِ استادش هشام‌‌بن‌ حکم موافق بوده است. عده‌‌ای از پژوهشگران بر این باورند که یونس در مباحث امامت از اندیشه هشام‌‌بن ‌حکم فاصله گرفت و به دیدگاه جمهور امامیه گرایش پیدا کرد.۳ باید افزود که یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان به عنوان یک متکلم برجسته، همواره در مواجهه با افکار و اندیشه‌های بیرونی قرار داشته و احتمال خطاپذیر‌ی‌اش نیز بالطبع بالا بوده است.

از این رو دیدگا‌ه‌های کلامی وی خصوصاً در مسائل توحید و صفات، مورد توجه ائمه علیهم السلام قرار داشته‌ است و آن بزرگواران هماره کژی‌‌ها و استنباط‌های نادرست او را متذکر می‌شدند؛۴ همچنان ‌که استادش هشام نیز در برخی موارد به خاطر اشتباهاتش در معرض نقد و هشدار ائمه علیهم السلام قرار گرفته است.۵

یکی از فعالیت‌های مطرح کلامی یونس‌‌بن‌ عبدالرحمان در بغداد، رد و نقد مخالفان بوده که فضل‌‌بن‌ شاذان نیشابوری نیز از این ویژگی بارز او سخن به میان آورده است۶ و حتیٰ گفته شده که او هزار عنوان کتاب در رد مخالفان تألیف کرده است.۷

1.. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۲۸.

2.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۶۴؛ رضایی، «امتداد جریان فکری هشام ‌بن حکم تا شکل‌گیری مدرسۀ کلامی بغداد»، ص۹۷.

3.. رضایی، «امتداد جریان فکری هشام ‌بن حکم تا شکل‌گیری مدرسۀ کلامی بغداد»، ص۹۷ .

4.. «عن یونس‌‌بن عبدالرحمان، قال: قلت لأبی الحسن الأول علیه السلام بما أوحد اللّه؟ فقال: یا یونس لا تكونن مبتدعاً، من نظر برأیه هلك، و من ترك اهل بیت نبیه صلی الله علیه و اله ضل، ومن ترك كتاب اللّه وقول نبیه كفر». (کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۶؛ نظیر این گزارش نک: همان، ص۱۵۷-۱۵۸).

5.. شیخ مفید، الحکایات، ص۸۰-۸۱.

6.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۱۸.

7.. همان، ص۷۸۰.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9702
صفحه از 478
پرینت  ارسال به