49
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

معروف به ابن‌حنزابه می‌باشد که در زمان وزارت عمویش ابوالحسن‌‌بن ‌فرات به مشاغل دیوانی اشتغال داشت.۱ او در واپسین ماه‌های خلافت مقتدر عباسی در سال۳۲۰قمری به وزارت رسید۲ و پس از آن، از سوی قاهر عباسی (خ.۳۲۰-۳۲۲ق) به ریاست دیوان‌‌ها منصوب شد، ۳ آنگاه در سال ۳۲۵قمری در زمان خلافت راضی عباسی (خ.۳۲۲-۳۲۹ق) برای بار دوم به وزارت منصوب گردید.۴

آل فرات که پیرو مذهب امامیه بودند در دوران قدرتمندی‌شان به نفع مذهب و جامعه امامیه اقداماتی انجام دادند. وزیر ابوالحسن‌‌بن ‌فرات (م.۳۱۲ق) به خاطر علایق مذهبی‌اش، آل نوبخت و آل بسطام را بر دیگران برتری می‌داده است.۵ او همچنین ابوبکر سجستانی فرزند سلیمان‌‌بن‌ ابی‌‌داود سجستانی - یکی از نویسندگان کتب سته - را به سبب نصب و بغض امیرالمؤمنین علیه السلام از بغداد به واسط تبعید کرد.۶ ظاهراً برخی از خاندان آل فرات به نحله‌های غلوگرا و مدعیان منحرف وکالت گرایش داشته‌اند.

به گزارش نوبختی در فرق الشیعه، ابوجعفر محمد‌‌بن‌ موسیٰ‌‌بن‌ حسن‌‌بن ‌فرات از حامیان اصلی محمدبن ‌نصیر نمیری به شمار می‌رفته است۷ و حتیٰ برخی از نصیریان به جانشینی ابوالعباس احمدبن ‌محمدبن ‌فرات پس از محمدبن ‌نصیر اعتقاد داشته‌اند.۸ همچنین گفته شده که ابواحمد محسن‌‌بن‌ علی‌‌بن‌ محمد‌‌بن‌ فرات،

1.. قرطبی، صلة تاریخ الطبری، ص۲۴.

2.. صفدی، الوافی بالوفیات، ج۲۴ص۲۶؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴، ص۴۷۹.

3.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴، ص۴۷۹.

4.. همان.

5.. دربارۀ ابوالحسن‌‌بن‌ فرات گفته شده: «انما كان یتعصّب لآل بسطام لرئاسة أبی العباس علیه و للمذهب، ویتعصّب لآل نوبخت للمذهب» (تنوخی، نشوار المحاضرة، ج۸، ص۹۱).

6.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۰.

7.. نوبختی، فرق الشیعة، ص۹۳-۹۴.

8.. اشعری قمی، المقالات و الفرق، ص۱۰۱؛ در فرق الشیعة احمدبن ‌موسیٰ‌‌بن‌ حسن‌‌بن‌ فرات به جای احمدبن‌ محمدبن ‌موسیٰ‌‌بن‌ فرات ذکر شده است. (نوبختی، فرق الشیعة، ص۹۴).


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
48

عهده‌‌دار بودند. ظاهراً ابوجعفر محمدبن‌ موسیٰ‌‌بن‌ حسن‌‌بن‌ فرات نخستین فرد از این دودمان است که در دولت عباسیان در نیمه دوم سده سوم هجری مناصبی را بر عهده گرفت.۱ فرزند وی ابوالعباس احمدبن ‌محمدبن ‌موسیٰ‌‌بن‌ حسن‌‌بن‌ فرات (م.۲۹۱ق) نیز در ایام خلافت معتضد عباسی (خ.۲۷۹-۲۸۹ق) وارد مشاغل دیوانی شد.۲ او پس از چندی مسئولیت دیوان تازه تأسیس موسوم به دیوان‌‌الدار (دیوان مرکزی) را بر عهده گرفت.۳

نخسین فرد از آل فرات که در دستگاه خلافت عباسی به مقام وزارت نایل آمد، ابوالحسن علی‌‌بن‌ محمدبن‌ موسیٰ‌‌بن‌ حسن‌‌بن ‌فرات (م.۳۱۲ق) است. او ابتدا در دوران معتضد عباسی در دیوان‌‌الدار، قائم مقام برادرش ابوالعباس احمدبن ‌فرات بود و در زمان مکتفی عباسی (خ.۲۸۹-۲۹۵ق) نیز ریاست دیوان خراج را بر عهده داشت. سپس در زمان خلافت مقتدر عباسی (خ.۲۹۵-۳۲۰ق) به طور متناوب در سال‌‌های ۲۹۶تا ۲۹۹ و ۳۰۴ تا ۳۰۶ و ۳۱۱ تا ۳۱۲ قمری سه بار به دستور خلیفه عباسی بر منصب وزارت نشست.۴ فرزند وی ابواحمد محسّن‌‌ بن ‌علی ‌‌بن ‌محمد بن ‌موسیٰ ‌‌بن ‌حسن‌‌بن ‌فرات (م.۳۱۲ق) نیز در زمان وزارت پدرش بر بعضی از دیوان‌‌ها ریاست داشته است.۵

ابوعبداللّه جعفربن ‌محمدبن‌ موسیٰ‌‌بن‌ حسن‌‌بن‌ فرات (م.۲۹۷ق) هم در زمان وزارت برادرش، مسئول دیوان مشرق و مغرب بوده است.۶ دومین وزیر از خاندان آل فرات، ابوالفتح فضل‌‌بن‌ جعفربن‌ محمدبن‌ موسیٰ‌‌بن‌ حسن‌‌بن‌ فرات (م.۳۲۷ق)

1.. همدانی، تکمله تاریخ الطبری، ص۴۶.

2.. صفدی، الوافی بالوفیات، ج۸، ص۸۷.

3.. تنوخی، نشوار المحاضرة، ج۴، ص۷۱-۷۲.

4.. مسعودی، مروج الذهب، ج۴، ص۲۱۳-۲۱۴؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴، ص۴۷۵.

5.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴ص۴۷۵.

6.. قرطبی، صلة تاریخ الطبری، ص۲۴.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9520
صفحه از 478
پرینت  ارسال به