47
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

در آنجا ماند.۱ ابوالقاسم علی‌‌بن‌ احمدبن ‌بسطام - ظاهراً فرزند ابوالعباس‌‌بن ‌بسطام - نیز از شخصیت‌های مهم دربار مقتدر عباسی (م.۳۲۰ق) محسوب می‌شد.۲ او در عصر وزارت ابوالحسن‌‌بن ‌فرات به مناصب دیوانی همچنین عامل شام و مدتی نیز عهده‌‌دار امور مالی مناطق مصر و فارس گردید.۳ گفته شده که علی‌‌بن ‌احمدبن ‌بسطام در سال‌‌های۳۰۶و ۳۱۰قمری دو بار از سوی مقتدر خلیفه عباسی، نامزد وزارت نیز شده بود.۴ افزون بر افراد یاد شده، ابوعلی‌‌بن ‌بسطام، ابوجعفربن‌ بسطام، ابوالحسین محمدبن‌ احمدبن ‌بسطام و ابوالفضل محمدبن ‌احمدبن‌ بسطام نیز از رجال نامدار سیاسی در دستگاه خلافت عباسی در اوایل سده چهارم هجری به شمار می‌رفته‌اند.

به گفته شیخ طوسی خاندان بنی‌‌بسطام، امامی‌مذهب بودند و تا روزگار حسین‌‌بن‌ روح نوبختی در خط مستقیم تشیع قرار داشتند. اما پس از اختلاف ابوجعفر شلمغانی با حسین‌‌بن‌ روح، خاندان متنفذ بنی‌بسطام از شلمغانی حمایت کرده، ۵ به هشدارهای حسین‌‌بن‌ روح مبنی بر انحراف شلمغانی توجهی نکردند.۶ حمایت آنان از اندیشه‌های انحرافی ابوجعفر شلمغانی حتیٰ پس از مرگ شلمغانی نیز ادامه داشته است.۷

آل فرات

آل فرات از خاندان‌‌های معروف امامیه در بغداد به شمار می‌روند که برخی از آنان در سده‌های سوم و چهارم در دستگاه خلافت عباسی، مناصب دیوانی و وزارتی را

1.. تنوخی، نشوار المحاضرة، ج۱، ص۱۳۸.

2.. ابن‌مسکویه، تجارب الامم، ج۵، ص۹۰.

3.. مدرسی، مکتب در فرایند تکامل، ص۳۳۱.

4.. همان.

5.. ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ‌۸، ص۲۹۰.

6.. شیخ طوسی، الغیبة، ص۴۰۳-۴۰۴.

7.. ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۴۹۵.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
46

مسائل پرسش کرده‌اند.۱ گفته شده عبداللّه‌‌بن ‌ابی‌سهل از قصد مأمون عباسی مبنی بر ولیعهد نمودن امام رضا علیه السلام آگاه و نگران بوده است.۲ در نیمه دوم سده سوم هجری با فعالیت‌های کلامی ابوسهل اسماعیل‌‌بن ‌علی نوبختی و ابومحمد حسن‌‌بن‌ موسیٰ نوبختی - خواهرزاده وی - دو تن از اندیشمندان بزرگ امامیه، ۳ تشیع نوبختیان در منابع بیش از پیش، نمود پیدا کرده است.

آل بسطام

بنوبسطام یکی دیگر از دودمان‌های شیعی مذهبِ بغداد بودند۴ که در خلافت عباسی به مشاغل دبیری، دیوانی و همچنین والیگری برخی مناطق نایل آمده بودند. سرشناس‌ترین فرد این خاندان، ابوالعباس احمدبن ‌محمدبن ‌بسطام بوده که از رجال برجسته در زمان معتضد عباسی (م.۲۸۹ق) به شمار می‌رفته است.۵ او پس از مرگ معتضد نیز فردی مهم و نقش‌‌آفرین در خلافت عباسی بود که در سال ۲۹۱قمری برای مدتی، عامل ناحیه آمِد و آنگاه ضامن مال دیوان واسط گردید و در سال ۲۹۳قمری نیز عامل شام بود.۶ از آنجایی‌که ابوالحسن‌‌بن ‌فرات به دست ابوالعباس احمدبن ‌بسطام تربیت یافته بود، ابن ‌فرات پس از عهده‌‌دار شدن وزارت عباسیان، ابن‌بسطام را به سمت استانداری مصر منصوب کرد۷ و وی تا پایان عمرش

1.. ابن‌طاووس، فرج المهوم، ص۱۰۰.

2.. حسینی‌زاده، نوبختیان، ص۴۲؛ صادقی، دولتمردان شیعه، ص۱۵۱-۱۵۲.

3.. دربارۀ این متکلمان نک: ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۲۵؛ نجاشی، رجال، ص۶۳؛ شیخ طوسی، رجال، ص۴۲۰؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۹۶.

4.. در معرفی خاندان آل بسطام از کتاب مکتب در فرایند تکامل استفاده شده است.

5.. ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲۱، ص۳۵.

6.. مدرسی، مکتب در فرایند تکامل، ص۳۳۰.

7.. تنوخی، نشوار المحاضرة، ج۸، ص۹۰-۹۱.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9390
صفحه از 478
پرینت  ارسال به