45
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

سده‌های دوم، سوم و چهارم - محسوب می‌شوند۱ که در بغداد ‌زیسته‌‌اند.۲ نوبختیان از دیرباز با دستگاه خلافت عباسی مرتبط بوده‌اند و شماری از این دودمان به مناصب دبیری و فرمانداری در خلافت عباسی دست پیدا کرده بودند. نوبخت یا نیبخت، نیای ارشد بنی‌‌نوبخت با منصور دوانیقی ارتباط داشته است.۳ پس از او فرزندش ابوسهل‌‌بن ‌نوبخت از منجمان پرآوازه به دربار منصور راه یافت و ملازم وی گردید؛۴ فرزندان پرشمار ابوسهل همانند پدر و پدربزرگشان با خلفای عباسی مرتبط بود و عده‌ای از آنان به مناصب دیوانی و دبیری عباسیان نیز رسیده بودند.۵ باید افزود که روابط آل نوبخت تا نیمه نخست سده چهارم با عباسیان تداوم پیدا کرد و آنان همچنان در بخش‌های مختلف سیاسی و دیوانی، عهده‌‌دار مسئولیت‌‌هایی بوده‌اند.۶ با این همه، نوبختیان به تشیع مشهور بوده‌اند۷ و حتیٰ بعضی از آنان در شمار بزرگان شیعه قرار داشته‌اند.

نقطه شروع گرایش نوبختیان به تشیع را باید تقریباً از نیمه سده دوم هجری دانست. گزارشی از تمایل نوبخت، جد اعلای نوبختیان به اهل بیت علیهم السلام در بدو پذیرش اسلامش در دست داریم.۸ همچنین محمدبن ‌ابی‌سهل و برادرش هارون‌‌‌‌بن ‌ابی‌سهل با امام صادق علیه السلام مرتبط بوده و از آن حضرت درباره بعضی از

1.. برای آگاهی کامل از آل نوبخت نک: اقبال آشتیانی، خاندان نوبختی، سراسر کتاب؛ زریاب، آل نوبخت، ص۱۷۷-۱۷۸؛ مدرسی، مکتب در فرایند تکامل، ص۲۳۸-۲۳۹؛ صادقی، دولتمردان شیعه، ص۱۵۰-۱۵۴.

2.. در بغداد محله‌ای به آل نوبخت منسوب بوده است. (نجاشی، رجال، ص۳۷۳؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۲۵۶).

3.. اقبال، خاندان نوبختی، ص۵؛ حسینی‌زاده، نوبختیان، ص۲۶.

4.. ابن ‌ابی ‌‌أصیبعه، عیون الأنباء فی طبقات الأطباء، ص۲۱۹.

5.. اقبال، خاندان نوبختی، ص۱۵-۲۴.

6.. همان، ص۱۸۱-۲۰۰.

7.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۲۵؛ شیخ مفید، المسائل السرویة، ص۵۸.

8.. ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۷، ص۱۶۷.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
44

به هر روی، یقطینی‌ها با ائمه علیهم السلام مرتبط بوده‌اند. نماینده بارز آنها علی‌‌بن ‌یقطین است؛ او که در کودکی مورد تفقد امام صادق علیه السلام در مدینه قرار داشته، ۱ ظاهراً در خردسالی در منزل آن حضرت با امام کاظم علیه السلام آشنا شده است. همچنین گفته شده که علی‌‌بن ‌یقطین و عبیدبن ‌یقطین - ظاهراً در جوانی- خدمت امام صادق علیه السلام رسیده، مورد توجه و محبت آن حضرت قرار گرفته‌‌اند.۲ علی‌‌بن ‌یقطین که در دوران خلافت مهدی و هارون عباسی ریاست دیوان زمام الازمه، دیوان برید و دیوان خاتم را عهده‌‌دار بود، ۳ در اوج قدرت با امام کاظم علیه السلام ارتباط نزدیکی داشت. او علاوه بر ارسال اموال برای امام کاظم علیه السلام، ۴ اوامر و سفارش‌های آن حضرت را نیز در بغداد انجام می‌داد.۵

گفتنی است که محمد‌‌بن‌ یقطین برادر علی‌‌بن ‌یقطین از فرماندهان مأمون عباسی نیز به شمار می‌رفت.۶ از ارتباط وی با ائمه علیهم السلام گزارش روشنی نداریم؛ ولی در اسناد روایی امامیه، شخصی به محمدبن ‌یقطین واقع شده است۷ که گمان می‌رود این فرد همان محمدبن ‌یقطینِ یاد شده باشد.

آل نوبخت

خاندان ایرانی تبار آل نوبخت، یکی از خاندان‌‌های دانشور و سیاستمدار امامیه - در

1.. ابن‌نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۴، ص۲۰۲.

2.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۳۱.

3.. صادقی، دولتمردان شیعه، ص۷۱.

4.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۳۲.

5.. همان، ص۵۴۶.

6.. ابن‌اثیر، الکامل فی‌التاریخ، ج۶، ص۳۲۴.

7.. ابن‌سابور زیات، طب الأئمه، ص۱۳۹؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۰، ص۳۶۶.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9547
صفحه از 478
پرینت  ارسال به