419
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

علمی در آن مدرسه، بسیاری از میراث فكری آن به سایر مناطق امامیه، از جمله خراسان و ماوراءالنهر انتقال یافت.

اندیشوران و عالمان خراسانی و ماوراءالنهری با سفر به كوفه و مناطق وابسته و متأثر از آن شهر، ضمن آشنایی با اندیشه نحله‌های مختلف امامی، حجم قابل توجهی از میراث علمی امامیه را به زادگاه خویش انتقال داده و منتشر كردند. البته میزان حضور و تأثیرگذاری هر یک از این جریان‌ها، در محیط خراسان و ماوراءالنهر با مناطقی چون عراق و قم تفاوت داشت. خط فكری هشام‌بن‌ حكم و یونس‌بن‌ عبدالرحمان با تلاش‌های تحسین ‌برانگیز فضل‌بن‌ شاذان و شاگردانش در خراسان و ماوراءالنهر، با استقبال فراوان بسی بیشتر از عراق و قم مواجه گردید. این خط فكری - چه در عرصه كلام و چه در عرصه فقه - برای سال‌ها بر اندیشه بخش قابل توجهی از امامیان آن سامان سیطره داشت، تا جایی كه نظر موافقان این دیدگاه فكری در سایر نواحی را به خود جلب كرده بود.

جریان حدیث‌گرای خراسان و ماوراءالنهر نیز با بهره‌گیری از میراث روایی كوفیان، بسیار توانمند و فعال بوده است. از این رو مشایخ محدث قم، خود را به حدیث خراسانیان، نیازمند می‌دیدند و با مراودات علمی سعی داشتند از میراث حدیثی آنجا بهره‌مند شوند.

از غالیان مطرود در سرزمین خراسان و ماوراءالنهر گزارشی در دست نیست، ولی گروه متهم به غلو در آن ناحیه فعال بودند و حتیٰ برخی از اینان، به دلیل فضای سخت‌گیرانه قم، به آنجا سفر می‌كردند، چرا كه سایر جریان‌های امامی در خراسان و ماوراءالنهر با وجود انتقاد به این خط فكری، آنها را طرد نمی‌کردند و حتیٰ با آنان مراودات علمی داشتند. گروهی از اندیشوران در خراسان حضور داشتند كه از دیگر فرقه‌ها به مذهب امامیه گرویده بودند. از وابستگی جریانی آنان چیزی نمی‌دانیم، ولی می‌توان گفت آنها با تلاش و فعالیت جریان‌های اصیل امامی، به امامیه روی‌گردان شده بودند.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
418

الف. کتاب الرد علی من زعم أن النبی کان علی دین قومه:۱ ظاهراً او در این اثر دیدگاه کسانی که می‌پنداشتند رسول خدا صلی الله علیه و اله قبل از نبوت بر دین قوم قریش بوده را نقد کرده است. باید افزود که یکی دیگر از متکلمان ماوراءالنهری به نام جعفر‌بن احمد‌بن ایوب سمرقندی - که تقریباً هم‌‌زمان با ابن ‌اشکیب می‌زیسته - کتابی با همین عنوان تألیف کرده بود.۲

ب. کتاب الرد علی الزیدیه۳

ابوسلمه شاشی

ابوسلمه علیم‌بن‌ محمد بكری شاشی(ساسی)، یكی از متكلمان امامیه است كه ظاهراً در ناحیه شاش (معرب چاچ كه امروزه تاشكند پایتخت ازبكستان است) می‌زیست.۴ از فعالیت‌های علمی وی گزارش زیادی در دست نیست. تنها از كتاب التوحید وی كه ظاهراً با روش كلامی تدوین یافته بوده، در منابع یاد شده است.۵

تحلیل و جمع‌بندی

در بازه زمانی یاد شده، بسیاری از جریان‌های فكری و فرهنگی امامی در حوزه جغرافیایی خراسان و ماوراءالنهر - همانند سایر مناطق امامی‌نشین - حضوری فعال داشته‌اند. با پی‌جویی آبشخور و منابع فكری این جریان‌ها، درمی‌یابیم كه برخی از آنها ریشه در مدرسه فكری كوفه دارند، چرا كه پس از كم‌فروغ شدن فعالیت‌های

1.. نجاشی، رجال، ص۴۴.

2.. همان، ص۱۲۱.

3.. همان، ص۴۴.

4.. نجاشی، رجال، ص۳۰۴.

5.. همان.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9684
صفحه از 478
پرینت  ارسال به