413
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

نداشته و نقل روایت از كسانی را كه مأمون در حدیث بوده‌اند، روا می‌دانسته است.۱ عیاشی نیز با رعایت این شرط، از آنها حدیث نقل می‌كرده است.۲ این رویكرد عالمان خراسان، سبب شد كه میراث روایی این گروه در منابع امامیه آن سامان ورود پیدا کند. گفتنی است، این دسته از عالمان امامی در نشر و ترویج میراث روایی امامیه در پهنه خراسان و ماوراءالنهر كوشا بوده‌اند.

روایات آدم‌بن‌ محمد بلخی و ابن‌ كلثوم سرخسی در مصادر امامیه قابل توجه است۳ و از حسن‌بن‌ خرزاد قمی - مقیم كش - نیز با تعبیر «كثیر‌الحدیث» یاد كرده‌اند.۴ نصر‌بن صباح نیز افزون بر مشایخ متهم به غلو، از علمای بزرگ روزگار خویش استفاده كرده است كه فضل‌بن‌ شاذان و احمد‌بن‌ عیسیٰ اشعری از آن جمله‌اند.

گروه‌های ناشناخته

افزون بر آن چهار جریان فكری امامیه كه از حضور آنها در خراسان و ماوراءالنهر سخن به میان آمد، عده‌ای از متفكران بنام امامی نیز در آن دیار حضور داشتند كه گزارش‌های رسیده، تنها پاره‌ای از زندگی علمی آنان را به دست می‌دهند و از این اندک نمی‌توان ارتباط ایشان را با جریان‌های ‌پیش‌گفته كشف كرد؛ اما به دلیل جایگاه مهمّ فكری و علمی‌ این گروه، در این بخش به آنان می‌پردازیم. اینان با توجه به پیشینه اعتقادی‌شان به دو گروه تقسیم می‌شوند:

1.. همان، ص۸۱۳.

2.. همان.

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۱۳، ۷۸۱، ۷۸۷، ۷۸۸، ... .

4.. نجاشی، رجال، ص۴۴.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
412

ابوالفضل جعفر‌بن معروف سمرقندی - از مشایخ محمد‌بن مسعود عیاشی - نیز به غلو و ارتفاع متهم شده بود۱ که اطلاع زیادی از اندیشه و افکار وی نداریم. البته افرادی مانند احمد‌بن ‌علی‌بن ‌كلثوم سرخسی و آدم‌بن‌ محمد بلخی نیز در زمره متهمان به غلو و تفویض جای دارند، ۲ ولی از ارتباط اینان با هم‌فكرانشان در خارج از خراسان، گزارشی در دست نیست.

جریان متهمان به غلو در خراسان و ماوراءالنهر از سوی سایر جریان‌های امامیه مورد انتقاد قرار داشته است. فضل‌بن‌ شاذان نیشابوری در مبارزه با آموزه‌ها و اندیشه آنها بسیار فعال بوده است؛ حتیٰ به دستور او، پیروانش از دادن وجوهات مالی به وكیل اعزامی امام عسكری علیه السلام، که در میان غالیان نیشابور حضور داشت، امتناع كردند.۳ فضل هماره رهبران فكری این گروه را تخطئه می‌كرد۴ و حتیٰ كتاب الرد علی الغلاة را در نقد آنان نگاشت.۵

عیاشی نیز روایاتی را درباره نكوهش غالیان نقل كرده، اما كشی در این ‌باره بیش از استادش در طعن و مذمت خط غالیان توجه نشان داده است. او ضمن نقل روایات مذمت‌آمیز درباره این گروه، هر گونه اخبار در مدح رهبران آنها را نیز نقد و یا توجیه می‌کند.۶ با این همه، منقولات این متهمان به غلو از سوی خط اصیل امامی در خراسان و ماوراءالنهر، همانند قمیان به طور كلی به كنار نهاده نمی‌شد.

با نگاهی به مشایخ اسناد روایی كشی، به روشنی می‌توان دریافت كه او در عین مخالفت جدی با افكار غلوگرایی، از نقل روایت از گروه متهمان به غلو هیچ ابایی

1.. ابن‌غضائری، رجال، ص۴۷.

2.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۰۷.

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۲۱.

4.. همان، ص۷۹۶، ۸۳۷.

5.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۹۸.

6.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۱۴، ۶۱۶-۶۱۷، ۶۵۸، ۸۴۱.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9381
صفحه از 478
پرینت  ارسال به