407
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

«كثیرالروایه» شناخته می‌شود، ۱ روایات فراوانی از مشایخ قم - به ‌ویژه از احمد‌بن‌ عیسیٰ اشعری و محمد‌بن‌ احمد‌بن‌ یحییٰ اشعری - را در خراسان و ماوراءالنهر در موضوعات گوناگون منتشر کرد. شمار قابل ‌ملاحظه‌ای از این احادیث، در تمجید زراره و هم‌فكران او و حتیٰ در مدح مشایخ قمی بوده است.۲

عیاشی و كشّی با وجود تفاوت دیدگاه، به روایات ابن‌فیروزان - به‌ویژه احادیثی از طریق محمد‌بن‌ موسیٰ همدانی و ابراهیم‌بن ‌هاشم در مدح هشام - توجه شایانی نشان دادند.۳ البته اخبار وی از مشایخ قم در مذمت یونس‌بن‌ عبدالرحمان، واكنش كشی - مدافع جریان یونس - را برانگیخته و او را به توجیه سندی و دلالی این منقولات وادار كرده است.۴ بعضی از شاگردان سعد‌بن‌ عبداللّه - محدث نام‌دار قم - نیز سفرهایی به خراسان و ماوراءالنهر داشتند. یكی از آنها محمد‌بن‌ قولویه قمی است كه حدیث قمیان را به آن منطقه منتقل كرد. تقریباً همه روایاتی كه كشی نقل كرده، از طریق سعد اشعری بوده است كه شمار قابل توجهی از آن در ستایش زراره و هم‌فكرانش می‌باشد.۵ حسین‌بن حسن‌‌بن بندار قمی، شاگرد دیگر سعد اشعری نیز با سفر به ماوراءالنهر، روایات قمی‌ها را در آنجا نشر داد.۶

یكی از كتاب‌های حدیثی محمد‌‌بن حسن‌‌بن بندار قمی نیز از طریقی نامعلوم به ماوراءالنهر راه پیدا كرده بود كه كشی از آن استفاده كرده است.۷ ابوعلی احمد‌بن علی قمی معروف به «شقران» نیز در كش سكنا گزیده بود.۸ او شماری از روایات مشایخ

1.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۲۹.

2.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۴۵، ۳۵۵، ۳۶۹، ۴۳۴؛ ج۲، ص۸۵۸- ۸۵۹، ۶۲۴، ...

3.. همان، ج۲، ص۵۴۹-۵۵۱، ۵۶۷-۵۶۸، ... .

4.. همان، ص۷۸۵-۷۸۸.

5.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۴۷-۳۵۵، ۳۷۱، ۳۹۸-۳۹۹، ... .

6.. همان، ص۳۵۲، ۴۱۵؛ ج ‌۲، ص۵۰۷-۵۰۸.

7.. همان، ص۳۴۲-۳۴۳؛ ج ‌۲، ص۴۸۷، ۷۹، ... .

8.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۰۷.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
406

ساكن شد و احادیث كوفیان را به آن سامان منتقل كرد.۱

وجود حجم قابل ملاحظه‌ای از میراث روایی امامیه در پهنه خراسان و ماوراءالنهر، توجه قمیان حدیث‌شناس را به آن دیار معطوف كرد. آنان با وجود در اختیار داشتن بسیاری از احادیث امامیه - منتقل‌شده از كوفه - خود را از احادیث موجود در خراسان بی‌نیاز نمی‌دیدند؛ از این رو، تبادلات حدیثی بین محدثان این دو منطقه برقرار گردید. از جمله كسانی كه قمی‌ها به نقل روایت از او اهتمام ورزیدند، حمدان‌بن‌ سلیمان نیشابوری است كه احادیث فراوانی را در كوفه نزد افرادی چون: بنوفضال، ابن ‌ابی‌الخطاب، ایوب‌بن ‌نوح و دیگران فراگرفته بود. با نگاهی به منقولات باقی‌مانده از حمدان نیشابوری، می‌توان دریافت كه محدثان قمی، بیش از خراسانی‌ها به روایات وی تمایل نشان دادند و افرادی چون: محمد‌‌بن یحییٰ العطار، احمد‌بن‌ ادریس اشعری و محمد‌بن احمد‌بن ‌یحییٰ بیش از دیگران، روایات وی را در قم انتشار دادند.۲ عمركی بوفكی‌ نیشابوری - از محدثان مشهور امامیه - شمار قابل‌ توجهی از آثار روایی را از مشایخ كوفه گرفته و در خراسان رواج داد. روایات وی، بیش از خراسانی‌ها مورد توجه حدیث‌گرایان قمی، نظیر احمد‌‌بن ادریس اشعری قرار گرفت؛۳ علی‌بن حسین دقاق نیشابوری نیز یكی دیگر از محدثان آن ناحیه است كه برخی عالمان قمی - مانند سعد اشعری و محمد‌بن یحییٰ العطار - از او حدیث آموخته‌اند.۴

از سویی، محدثان قمی نیز برای عرضه میراث روایی موجود در قم، رهسپار خراسان و ماوراءالنهر گردیده و حتیٰ برخی از آنها در آن دیار مقیم شدند. یكی از این افراد، علی‌بن‌ محمد‌بن ‌فیروزان قمی - مقیم كش - است. وی كه با تعبیر

1.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۰۷.

2.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۲۸؛ ج ‌۴، ص۴۳۳، ۵۴۴، ۵۷۹، ...؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۲۹۹.

3.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۹۳، ۱۹۵، ۲۲۵، ۴۲۷، ...؛ ابن ‌قولویه، کامل الزیارات، ص۴۱، ۱۸۷، ۲۳۱، ...

4.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۲، ص۴۰۶، ۴۱۰.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9535
صفحه از 478
پرینت  ارسال به