شمار می‌رفت.۱ نقطه شروع صوفی‌گرایی در خراسان، تقریباً از سده دوم بوده است. ابواسحاق ابراهیم‌بن ادهم بلخی (م.۱۶۱ق) از جمله نخستین صوفیان خراسان محسوب می‌شود.۲ ابوعلی فضیل‌بن عیاض سمرقندی (م.۱۸۷ق) از عارفان نامدار سده دوم، نیز اصالتی خراسانی داشته است.۳ همچنین ابوعلی شقیق‌بن ابراهیم ازدی بلخی در همین سده در خراسان فعالیت می‌کرده است.۴
در سده‌های سوم و چهارم هجری، نیز صوفیان بنامی در خراسان فعال بودند و برای گسترش فرهنگ تصوف تلاش می‌کردند. از آن میان می‌توان به مشاهیری همچون حاتم‌بن عنوان (م.۲۳۷ق) معروف به حاتم اصم، احمد‌بن خضرویه بلخی (م.۲۴۰ق)، ابو تراب نخشبی (م.۲۴۵ق)، ابوحفص عمرو‌بن سلم نیشابوری (م.۲۷۰ق)، حمدون‌بن احمد‌بن عماره نیشابوری (م.۲۷۱ق)، ابوالسری منصور‌بن عمار مروی، محمد‌بن فضل بلخی (م.۳۱۹ق)، محمد‌بن علی ترمذی و ابوبکر وراق بلخی (م.۲۹۴ق) اشاره کرد.۵
تاریخچه‌ای از حضور امامیه در خراسان و ماوراءالنهر
پیشینه تشیع در پهنه خراسان و ماوراءالنهر، تقریباً به سده نخست هجری باز می‌گردد. از شیعیان نامدار خراسانی در این دوره می‌توان به عبداللّه‌‌بن ابی‌سخیله خراسانی از اصحاب امام علی علیه السلام و ابوخالد کابلی از اصحاب امام سجاد علیه السلام یاد کرد.۶ در سده دوم هجری، حضور تشیع و به طور کلی محبت به اهل بیت علیهم السلام در سرزمین خراسان
1.. شمس، تصوف، ص۴۰۹-۴۱۳.
2.. ابن‌حبان، الثقات، ج۵، ص۲۴.
3.. ابن‌حبان، مشاهیر علماء الامصار، ص۲۳۵.
4.. برای آگاهی از شخصیت شقیق بلخی نک: ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۳، ص۲۲۷-۲۳۲.
5.. سلمی، طبقات الصوفیة، ص۶۷، ۱۰۳، ۱۱۵، ۱۲۳، ۱۳۰، ۲۱۲، ۲۱۷، ۲۲۱.
6.. شیخ طوسی، رجال، ص۷۸، ۱۱۹.
