359
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

شهادت ائمه علیهم السلام، مفجع خوانده‌اند.۱

باید افزود که امروزه برخی سروده‌ها و مدایح او در منقبت امامان شیعه علیهم السلام در منابع یافت می‌شود.۲ مهم‌ترین و ماندگارترین اثر وی «قصیده الاشباه» می‌باشد، ۳ که او در آن قصیده با استناد به حدیث رسول خدا صلی الله علیه و اله‌، امیرالمؤمنین علیه السلام را به انبیای الهی تشبیه کرده۴ و در ضمن اشعارش، آن حضرت و اولادش را ستوده است.۵ آغازین بیت قصیده اشباه این چنین است:

ایها اللائمی لحُبّی علیا قم ذَمیما الی الجحیم خزیا۶

مفجع بصری نه تنها در فضیلت و مدح اهل بیت‌‌ علیهم السلام شعر می‌سرود بلکه با شاعران مخالف خاندان رسالت نیز به تندی برخورد می‌کرد؛ در این زمینه می‌توان به رویارویی وی با شمال شاعر سنی مذهب اشاره کرد.۷ فراتر از این، حتیٰ کسانی که به اشعار شاعران مخالف اهل بیت‌‌ علیهم السلام توجه می‌کردند، نیز از زبان تیز و انتقاد آمیز وی در امان نبوده‌اند.۸

ابن‌حماد بصری

ابوالحسن علی‌بن حماد‌بن عبیداللّه‌بن حماد عَدَوی بصری از شاعران نامدار امامی

1.. همان.

2.. ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج‌۱، ص۴۰۱؛ ج۲، ص۱۱۸، ۱۴۴؛ ج ‌‌۳، ص۴۱ - ۴۴.

3.. نجاشی، رجال، ص۳۷۴.

4.. حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۲۰، ۲۰۱.

5.. قفطی، انباء الرواة‌، ج۳، ص۳۱۲.

6.. حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۲۰۱.

7.. همان، ص۱۹۱-۱۹۲.

8.. او وقتی متوجه شد که فضل‌بن حباب جمحی به اشعار عمران‌بن حطان خارجی از دشمنان امیرالمؤمنین  علیه السلام علاقه‌‌مند است با سرودن ابیاتی به شدت از او انتقاد کرد. (ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۲، ص۴۲۴).


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
358

امیرالمؤمنین علیه السلام شعر گفته و شیعیان را دشنام داده است، به تندی پاسخ وی را داد.۱

مُفَجّع بصری (م.۳۲۷ق)

ابوعبداللّه محمد‌بن احمد‌بن عبداللّه (عبیداللّه) بصری ملقب به مفجع، شاعر، ادیب، لغوی سرشناس امامی و اهل بصره بوده که در آن شهر می‌زیسته است.۲ در آنجا نزد ادیبان نامداری چون ثعلب، دانش ادب را فرا گرفت.۳

مفجع بصری در شعر، نحو و لغت از سرآمدان روزگار خویش بوده است۴ و اشعار وی را جذاب و پر معنا وصف کرده‌اند.۵ جلسات ادبی وی در جامع شهر بصره برگزار می‌‌‌شده و آنجا بیشتر به تدریس شعر و لغت اهتمام داشت.۶

ابوعبداللّه مفجع را باید یکی از مؤثرترین شاعران شیعی در نیمه دوم سده سوم هجری و اوایل سده چهارم هجری برشمرد که اشعار او با اعتقادات شیعی‌اش پیوندی محکم داشته است، تا جایی‌که مخالفان با تعبیر «شیعیاً متحرقاً» (شیعه داغ، آتشین) از وی یاد کرده‌اند۷ و در مقابل، نویسندگان امامیه با تعابیر «صحیح المذهب و حسن الاعتقاد» از او نام برده‌اند.۸ مفجع بصری اشعار فراوانی درباره اهل بیت‌‌ علیهم السلام سروده بود که محتوای آنها از اعتقاد راسخ و عمیق او نسبت به خاندان نبوی صلی الله علیه و اله حاکی است. گفته شده وی را به سبب بی‌تابی و اظهار تأثر عمیق‌اش از

1.. ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۰، ص۳۸۵.

2.. حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۱۹۱.

3.. همان.

4.. صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱، ص۱۱۶.

5.. ثعالبی نیشابوری، یتیمة الدهر، ج۲، ص۴۲۴.

6.. حموی، معجم الادباء، ج۱۷، ص۱۹۶.

7.. ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲۳، ص۶۴۷.

8.. نجاشی، رجال، ص۳۷۴.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9367
صفحه از 478
پرینت  ارسال به