357
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

بصره رفته و در سال ۲۸۲قمری در آنجا درگذشته است.۱

ابوالعیناءِ بصری یکی از شاخص‌ترین شعرای مدافع اهل بیت علیهم السلام در سده سوم هجری به شمار می‌رود. او گرایش‌های امامی خویش را پنهان نمی‌کرد تا جایی‌که به خاطر اعتقادات شیعی‌‌اش مجبور شد، بصره را به مقصد سامرا ترک نماید.۲ او در سامرا - با وجود خفقان شدید عباسیان علیه امام حسن عسکری علیه السلام - به دیدار امام عسکری علیه السلام شتافته و مورد تفقد آن حضرت قرار گرفته است.۳ زمانی که به وی گفته شد برخی شما را دوست نمی‌دارند، در پاسخ گفت: «لی اسوه بآل محمد صلی الله علیه و اله».۴ او از راویان حدیث مشهور «طیر مشوی» در فضیلت امیرالمؤمنین علیه السلام می‌باشد.۵ افزون بر این، در منابع روایات دیگری در فضیلت ائمه علیهم السلام از وی یافت می‌شود.۶

حمایت‌های بی‌دریغ ابوالعیناء از خاندان نبوی صلی الله علیه و اله موجب شد که مخالفان، خطبه فدکیه حضرت زهرا علیها السلام را از ساخته‌های او بپندارند.۷ برخی اشعار او در تمجید اهل بیت‌‌ علیهم السلام، در منابع امامیه انعکاس یافته است.۸ ابوالعیناء بصری همانند دوستش ابوقلابه جرمی دیگر شاعر امامی، ۹ در برابر هتاکی و گزافه‌گویی‌های شاعران مخالف اهل بیت‌‌ علیهم السلام سکوت نمی‌کرد و به شدت با آنان مقابله می‌نمود. او زمانی که شنید علی‌بن جهم بغدادی - شاعر ناصبی دربار عباسیان - در تنقیص

1.. مسعودی، مروج الذهب، ج۴، ص۱۴۶.

2.. سید مرتضی، الأمالی، ج۱، ص۲۱۹.

3.. او نقل می‌کند: خدمت حضرت ابى‌‌محمد امام حسن عسکری علیه السلام رسیدم و تشنه بودم، عظمتش مانع می‌‌شد كه در خدمتش آب بخواهم، آنگاه حضرت فرمود: غلام! برایش آب بیاور. چه بسا می‌‌شد كه با خود مى‏گفتم، حركت كنم و در آن اندیشه بودم كه مى‏فرمود: غلام! مركبش را حاضر كن. (کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۱۲).

4.. صفدی، نکت الهمیان، ص۲۵۶.

5.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۹۰.

6.. شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۴۳.

7.. ابن‌ابی‌طیفور، بلاغات النساء، ص۱۲، ۱۸.

8.. ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۴۷۲.

9.. دربارۀ درگیری ابوقلابه جرمی با اصمعی در همین بخش بنگرید.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
356

عبدالمطلب و اخباره را نیز تألیف کرده بود.۱

با توجه به اینکه هماره شخصیت و ایمان حضرت ابوطالب در میان امامیه و عامه محل مناقشه بوده است، از این رو گمان می‌رود او در دفاع از شخصیت حضرت ابوطالب دست به چنین نگارشی زده است. گفته شده ابوهفان مهزمی، علی‌بن جهم بغدادی شاعر متعصب و دشمن اهل بیت‌‌ علیهم السلام را سرزنش و هجو کرده است‌؛۲ احتمالاً این اقدام ناشی از تعلقات مذهبی وی بوده است.

ابوالعیناءِ بصری

ابوعبداللّه محمد‌بن قاسم‌بن خلاد بصری معروف به ابوالعیناء، شاعر و ادیب سرشناس عراقی، در اهواز زاده شده و در مجامع ادبی شهر دانش‌پرور بصره پرورش یافت و رشد کرد.۳ گفته شده وی نزد ادیبان و شاعران بنام بصری چون ابوعبیده معمر‌بن المثنی و ابوسعید عبدالملک اصمعی دانش ادبیات را فرا گرفته است.۴ ابو‌العیناء که در بصره با اتهام رفض از سوی بصریان مواجه بوده است، ۵ به ناچار از بصره رهسپار سامرا - پایتخت خلافت عباسی در آن روزگار - گردید و نزد احمد‌بن ابی‌دؤاد معتزلی از وزرای نامدار عباسیان رفت.۶ آنگاه به دربار خلفای عباسی راه یافت.۷ پس از چندی نیز سامرا را به سوی بغداد ترک گفت.۸ سرانجام از بغداد به

1.. نجاشی، رجال، ص۲۱۸.

2.. جاحظ، الرسائل السیاسیة، ص۵۷۶.

3.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۸۹.

4.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۳۰۸.

5.. سید مرتضی، الأمالی، ج۱، ص۲۱۹.

6.. همان.

7.. ابن حجر، لسان المیزان، ج۵، ص۳۴۵.

8.. ابن‌جوزی، المنتظم، ج۱۲، ص۳۵۷.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9600
صفحه از 478
پرینت  ارسال به