329
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

(م.۲۴۵ق)، جاحظ معتزلی (م.۲۵۵ق)، احمد‌بن یحییٰ بلاذری (م.۲۷۹ق) و محمد‌بن جریر‌بن یزید طبری (م.۳۱۰ق) اشاره کرد که در کتاب‌های خود، منقولات تاریخی ابوالحسن نوفلی - تاریخ‌‌نگار نامدار امامیه - را انعکاس داده‌اند.۱

در سایه این تعاملات و وام‌‌گیری میان مورخان سنی و جریان تاریخ‌نگاری امامیه در بصره، برخی تاریخ نگاران اهل سنت تحت تأثیر رویکرد تاریخی - کلامی تاریخ‌‌نگاران امامی بصره قرار گرفته‌ بودند.

از این رو با توجه به گزارش‌های مورد تأیید دیدگاه عقیدتی شیعیان، که معمولاً نویسندگان سنی‌مذهب به نقل آنها تمایل نداشته‌اند و یا عمداً در صدد کتمان آن بودند، می‌‌بینیم که این گروه متأثر از جریان تاریخ‌نگاری امامیه، از نقل آن اخبار ابایی نداشته و بدون هیچ محذوریت مذهبی به انتشار آن مبادرت می‌ورزیدند. نمونه بارز این افراد ابوبکر احمد‌بن عبدالعزیز جوهری بصری (م.۳۲۳ق) می‌باشد که نویسندگان به سنی مذهب بودن وی تصریح کرده‌اند.۲ او در بصره اخباری را از اصحاب تاریخ‌‌نگار امامیه چون ابوالحسن نوفلی و محمد‌بن زکریای غلابی فرا گرفته بود. با نگاهی به آثار و گزارش‌های منحصر به فرد تاریخی ابوبکر جوهری، به خوبی می‌توان دریافت که او تحت تأثیر جریان تاریخ‌نگاری امامیه در بصره قرار داشته است. کتاب مهم السقیفة وفدک۳ وی، روشن‌ترین گواه بر این ادعا است. این اثر ارزشمند که از آن با عنوان «السقفیه»۴ و یا «اخبار السقیفه» نیز یاد کرده‌اند، ۵ در سده‌ هفتم در

1.. ابن‌حبیب بغدادی، المنمق، ص۳۵۳-۳۵۶؛ جاحظ، المحاسن و الاضداد، ص۲۱۳؛ بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۶-۱۹۷، ج۴، ص۲۴، ۵۶؛ طبری، تاریخ طبری، ج۶، ص۲۶۹، ۲۸۰، ۳۰۸.

2.. ابن ‌ابی‌‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۳۴.

3.. همان، ص۲۱۰.

4.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۸۳؛ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۵۸؛ ابن ‌ابی‌‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۲، ص۴۴، ۵۳؛ ج۴، ص۷۰؛ اربلی، کشف الغمة، ج۲، ص۱۰۸.

5.. ابن‌ ابی‌‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۳، ۲۱.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
328

روایات استادش را در آنجا انتشار داده است.۱ گفته شده هارون‌بن موسیٰ تلعکبری از راویان امامی در سال ۳۲۲ قمری از وی حدیث شنیده و اجازه نقل کتاب‌های محمد‌بن زکریای غلابی را نیز از وی گرفته است.۲

افزون بر این افرادی که اشاره کردیم، برخی راویان شیعی نیز به بصره رفته و در آنجا منقولات تاریخی را فرا گرفته و در مراکزی چون بغداد و قم انتشار داده‌اند. یکی از این افراد محمد‌بن احمد صفوانی از عالمان امامی بغداد می‌باشد که در بصره، اخباری از عبدالعزیز‌بن یحییٰ جلودی گرفته بود، که به نقل از او در منابع روایی انعکاس یافته است.۳ همچنین ابراهیم‌بن اسحاق طالقانی - از مشایخ ‌شیخ صدوق - از جمله کسانی است که در اوایل سده چهارم در بصره از عبدالعزیز جلودی، روایات تاریخی و فضایل شنیده است و ‌شیخ صدوق از طریق وی به این گزارش‌ها دست یافته است.۴

تأثیرپذیری مورخان اهل سنت از تاریخ‌نگاران امامی بصره

حضور پر رنگ و فعال جریان تاریخ‌نگاری امامیه در بصره، موجب گردید تا مورخان عامه به تعامل با تاریخ‌نگاران شیعی تن دهند و حتیٰ در برخی موارد نیز تحت تأثیر رویکردهای تاریخی - کلامی آنان قرار بگیرند. در این زمینه می‌بینیم که مورخان مشهور اهل سنت، چه بی‌واسطه و چه با واسطه از گزارش‌های تاریخی تاریخ‌‌نگاران امامی، در آثارشان بهره برده‌اند. به عنوان نمونه می‌توان به افرادی چون محمد‌بن حبیب بغدادی

1.. طبری، دلائل الامامة، ص۸۱-۸۸.

2.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۱۰.

3.. طبری، دلائل الامامة، ص۱۱۰، ۱۲۸، ۱۴۶، ۱۵۳.

4.. شیخ صدوق، أمالی، ص۷۲۹؛ شیخ صدوق، التوحید، ص۷۹- ۸۰؛ شیخ صدوق، الخصال، ص۵۸۰- ۵۸۱.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9655
صفحه از 478
پرینت  ارسال به