327
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

ابوعلی صولی بخشی از منقولات تاریخی و فضایل اهل بیت علیهم السلام را در بغداد منتشر ساخت۱ که برجستگان امامیه بغداد، چون شیخ مفید۲ و هارون‌بن موسیٰ تلعکبری و احمد‌بن محمد‌بن عیاش جوهری از جمله راویان بغدادی او به شمار می‌روند.۳ گفته شده وی در مسجد براثای بغداد - مسجد شیعیان - نقل حدیث می‌کرده و شیخ مفید در آنجا از او استماع نموده است.۴ روایات و اخبار ابوعلی صولی به مذاق نویسندگان عامه خوش نیامده و آنان از منقولات صولی با عنوان «غرائب و مناکیر» یاد کرده‌اند۵ و در مقابل رجال‌‌شناسان امامی، وی را فردی موثق و مورد اعتماد معرفی نموده‌اند.۶ باید افزود که امروزه روایات اندکی از وی در منابع روایی امامیه یافت می‌شود. همچنین ابوعلی صولی کتابی تاریخی -کلامی به نام اخبار فاطمه علیها السلام داشته که اثری پرحجم و بزرگ بوده است.۷ این کتاب را ابوالفرج محمد‌بن موسیٰ قزوینی، ظاهراً در بغداد از او فرا گرفته است.۸ البته بعدها این اثر به دست ابن ‌شهر آشوب مازندرانی رسیده و او در تألیف کتاب مناقب آل ابی‌‌طالب از آن بهره برده است.۹

احمد‌بن محمد‌بن سهل معروف به ابی‌غریب ضبی، ۱۰ از شاگردان محمد‌بن زکریای غلابی بصری - تاریخ‌‌نگار امامی - که در بغداد ساکن شده بود، نیز آثار و

1.. ابن‌عیاش جوهری، مقتضب الاثر، ص۶؛ شیخ مفید، الأمالی، ص۹۱-۹۲، ۱۶۵- ۱۶۶؛ شیخ طوسی، الأمالی، ص۲۰۹-۲۱۰؛ طبری، دلائل الامامة، ص۹۱- ۹۴؛ ابن شاذان قمی، مائة منقبه، ص۱۲۸-۱۲۹.

2.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۱۷؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۸.

3.. ابن‌عیاش جوهری، مقتضب الاثر، ص۶؛ طبری، دلائل الامامة، ص۹۱- ۹۲، ۹۴.

4.. شیخ مفید، الأمالی، ص۱۶۵-۱۶۶.

5.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۱۷۵؛ ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۱، ص۲۸۶.

6.. نجاشی، رجال، ص۸۴؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۸.

7.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۸؛ ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ص۵۵.

8.. نجاشی، رجال، ص۸۴.

9.. ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۱۱۶.

10.. ابن طاوس، اقبال الاعمال، ج۳، ص۲۰۹.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
326

ابوالعباس ثقفی کتاب‌های تاریخی - کلامی چون الرسالة فی تفضیل بنی‌‌هاشم وموالیهم وذم بنی‌‌امیه واتباعهم، ۱ المبیضه در مقاتل الطالبیین، الرسالة فی بنی‌‌امیه، اخبار حجر‌بن عدی، الرسالة فی مثالب معاویه، ۲ صفین و کتاب الجمل را نیز تألیف کرده بود۳ و شخصاً به انتشار بعضی از این آثار در بغداد اهتمام داشته است.۴

شخصیت دیگری که از مکتب تاریخ‌نگاری امامیه بصره، رهسپار بغداد شد و در آنجا فعالیت‌‌های تاریخی کلامی خویش را پیگیری کرد، ابوعلی احمد‌بن محمد‌بن جعفر صولی بصری می‌باشد. به گفته شیخ طوسی و نجاشی، او در سال ۳۵۳ قمری از بصره به بغداد آمده است.۵ اما برخی گزارش‌ها، از حضور وی در سال ۳۵۲ قمری در بغداد حکایت دارند.۶ البته او در اواخر عمرش به اهواز رفته و ظاهراً در همان جا درگذشته است.۷ ابوعلی صولی در بصره، نزد مورخان صاحب نام امامی چون محمد‌بن زکریای غلابی، عبدالعزیز‌بن یحییٰ جلودی و احمد‌بن عبدالعزیز جوهری بصری - از مورخان متمایل به تشیع - شاگردی کرده بود.۸ در این میان همراهی او با عبدالعزیز جلودی بصری مورخ نامدار امامیه، پررنگ و برجسته بوده است و از همین رو رجال‌‌شناسان وی را با تعبیر «صَحِبَ الجلودی» شناسانده‌اند.۹

1.. ابن ندیم، الفهرست، ص۱۶۶؛ حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۲۴۰.

2.. حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۲۴۰.

3.. همان، ص۲۴۲.

4.. همان، ص۲۴۱-۲۴۲.

5.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۸؛ نجاشی، رجال، ص۸۴.

6.. شیخ مفید، الأمالی، ص۱۶۵.

7.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۱۷۵.

8.. طبری، دلائل الامامة، ص۹۱- ۹۲، ۹۴؛ شیخ مفید، الأمالی، ص۹۱، ۱۶۵؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۱۷۴-۱۷۵.

9.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۱۷؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۸.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9652
صفحه از 478
پرینت  ارسال به