31
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

تبار ابویوسف، ۱ نقش اساسی در تکوین و شکل‌‌گیری نحله مرجیان عدل‌‌گرا در بغداد داشته، تا جایی‌که نام مرجئه بغداد با بشر مریسی گره خورده است.۲ او برخلاف تعالیم معتزلی، باری‌تعالیٰ را خالق افعال بندگان می‌دانست و به استطاعت مع‌‌الفعل باور داشت.۳ همچنین برخلاف اهل حدیث، به خلق قرآن معتقد بود.۴ گفته شده که بشر مریسی کتابی در نقد امامیه به نام الرد علی الرافضه فی الامامه داشته است.۵ اندیشه مرجی‌‌گری بشر مریسی توسط ابوعبداللّه محمدبن ‌شجاع ثلجی (م.۲۶۶ق) معروف به ابن ثلجی، ۶ در بغداد دنبال شد و او بعضی از مبانی فکری بشر را تثبیت کرد.۷باید توجه داشت که مرجیان عدل‌‌گرای بغداد به دلیل دیدگاه‌های منحصر به فرد خود، مورد خشم اهل حدیث و معتزلیان قرار داشته‌اند.۸

تصوف

بغداد مهم‌ترین پایگاه‌ تصوف در سده‌های نخستین محسوب می‌شده و در پژوهش‌های معاصر، از مکتب تصوف بغداد در مقابل سایر حوزه‌های تصوف سخن به میان آمده است.۹ با نگاهی به منابع، به خوبی در می‌یابیم که شمار قابل

1.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۲۰۱؛ ذهبی، میزان الاعتدال، ج۱، ص۳۲۲.

2.. اسفراینی، التبصیر فی الدین، ص۸۵.

3.. بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۱۸۹.

4.. همان.

5.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۲۰۱.

6.. دربارۀ وی نک: خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۴۲۴-۴۲۶؛ ابن‌مرتضی، طبقات المعتزلة، ص۱۲۸- ۱۲۹.

7.. پاکتچی، «بغداد»، ص۳۲۳.

8.. پاکتچی، «بغداد»، ص۳۲۶-۳۲۷.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
30

پس از او در آمد.۱ شاگردان و پیروان فکری ابن‌حنبل پس از مرگش، نیز به گسترش آرای او در بغداد اهتمام ورزیدند، که تلاش‌های کسانی چون ابوبکر احمدبن‌ محمدبن ‌هانی اسکافی، ۲ عبداللّه‌‌بن ‌احمد‌‌بن ‌حنبل (م.۲۹۰ق)، ۳ احمدبن‌ محمدبن ‌هارون (م.۳۱۱ق) معروف به ابوبکر خلال، ۴ قابل توجه است. در دهه‌های آغازین سده چهارم هجری با فعالیت‌‌ها و تلاش‌‌های فراوان ابومحمد حسن‌‌بن ‌علی‌‌بن‌ خلف بربهاری (م.۳۲۹ق) و طرفدارانش، حدیث‌گرایی در بغداد به طور قابل ملاحظه‌ای رشد کرد تا جایی‌که اهل حدیث در این عصر به «بربهاریه» شهرت یافتند.۵

مرجئه

مرجئه از گروه‌های فکری فعال در بغداد بوده است.۶ گفته شده که بغداد محیط مناسبی برای رشد و گسترش ارجاء سنتی نبوده و از این رو در سده سوم هجری، جریان مرجیان اهل عدل در قالب مکتب یا مکاتبی در آنجا ادامه یافت که عرضه‌کننده مجموعه‌ای از عقاید، با روشی شبه‌معتزلی بود.۷ قاضی ابویوسف (م.۱۸۲ق) شاگرد نامدار ابوحنیفه از مروّجان اولیه مرجی‌گری در بغداد به‌شمار می‌رفته است.۸ البته ابوعبدالرحمان بشربن ‌غیاث مریسی (م.۲۱۸ق) شاگرد یهودی

1.. امیرخانی، «جریان‌‌شناسی اصحاب حدیث»، ص۱۳۶.

2.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۸۵.

3.. نک: خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۳۸۲-۳۸۴.

4.. ابی‌یعلی، طبقات الحنابلة، ج۲، ص۱۲-۱۵.

5.. مقدسی، احسن التقاسیم، ص۱۲۶.

6.. در این بخش نک: پاکتچی، «بغداد»، ص۳۲۳.

7.. همان، ص۳۲۳.

8.. فان اس، علم الکلام والمجتمع، ج۱، ص۳۰۳.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9459
صفحه از 478
پرینت  ارسال به