297
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

است».۱ این در حالی است که منابع تاریخی درباره صدور حدیث منزلت در زمان غزوه تبوک و پیش از سال نهم و حجة الوداع، اتفاق نظر دارند.

توجیه و تأویل مباحث تاریخی

یکی دیگر از روش‌های مخرب مخالفان در منحرف سازی گزارش‌های تاریخی، توجیهات و تأویل‌های ناصوابی است که در مقابل نص صریح گزارش تاریخی ارائه می‌دادند.۲ مثلاً درباره این حدیث نبوی که پیامبر صلی الله علیه و اله درباره حضرت علی علیه السلام خطاب به سلمان فرموده بود: «فإن وصیی وموضع سری وخیر من أترك بعدی و ینجز عدتی ویقضی دینی علی‌‌بن أبی‌طالب».۳

ابوالقاسم طبرانی (م.۳۶۰ق) - محدث و نویسنده اهل سنت - به تأویل دست می‌یازد و می‌گوید: که منظور از وصی، یعنی علی علیه السلام را وصی در اهل خودش‌ قرار داده، نه وصی در خلافت و جانشینی. او همچنین می‌گوید عبارت «خیر من اترک بعدی» دلالت بر این دارد که آن حضرت، بهترین شخص از میان اهل بیت‌‌ علیهم السلام پس از پیامبر صلی الله علیه و اله می‌باشد.۴ تنها چیزی که موجب شده ابوالقاسم طبرانی - که معمولاً به ندرت در کتابش به شرح احادیث می‌پردازد - در ذیل حدیث یاد شده، چنین تأویل ناروایی را ارائه دهد و گزارش تاریخی را از دلالت ظاهری‌اش منحرف

1.. ابن زنجویه، الروض الانیق فی اثبات الامامة ابی‌بکر الصدیق، ص۵۸۳-۵۸۴.

2.. این روش را بعضی از گروه‌های اهل سنت نیز در برابر یکدیگر اتخاذ می‌کردند. گفته شده بشر مریسی از رهبران مرجئه در برخورد با احادیث صحیح السند و در مقابله با اهل حدیث به اصحابش سفارش می‌کرد: «لا تردوه فتفتضحوا ولكن غالطوهم بالتأویل فتكونوا قد رددتموها بلطف إذ لم یمكنكم ردها بعنف» (دارمی، نقض علی المریسی، ص۸۶۸).

3.. طبرانی، المعجم الکبیر، ج۶، ص۲۲۱.

4.. همان؛ همچنان که برخی نویسندگان عامه در ذیل حدیث نبوی «لا اشبع اللّه بطنه» دربارۀ معاویه نیز به چنین توجیه بی اساسی دست زده‌اند. (ابی‌داود طیالسی، مسند، ج۴، ص۴۶۴-۴۶۵).


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
296

داشته و در آنجا شمشیر کشید و مردم را به بیعت با ابوبکر فرا می‌خواند!!!۱

انکار واقعیات تاریخی

عده‌ای از مخالفان، برای سلب اعتبار از برخی حوادث تاریخی معارض با دیدگاه اعتقادی‌شان، با صراحت به انکار آن روی می‌آوردند. به عنوان نمونه هشام فوطی - از متکلمان صاحب نام معتزلی - و پیروانش بر این باور بودند که عثمان محاصره نشده و صحابه او را نکشته‌اند و همچنین اصلاً جنگ جمل و جنگ صفین رخ نداده است.۲ در حالی که انکار قتل عثمان و ماجرای جمل و صفین در حقیقت انکار مسلَّمات تاریخی می‌باشد.

همچنین گفته شده ابوبکر عبداللّه‌بن ابی‌داود سجستانی (م.۳۱۶ق) ماجرای طیر مشوی(حدیث طیر) را انکار می‌کرد و می‌گفت: پذیرش صحت این رویداد، بطلان نبوت رسول خدا صلی الله علیه و اله را به دنبال دارد؛ چرا که در این گزارش از خیانت حاجب رسول خدا (اَنَس) سخن رفته است و حاجب رسول خدا صلی الله علیه و اله نمی‌تواند خائن باشد!!!۳ برخی از آنان برای انکار یک واقعیت تاریخی به تحریف سایر وقایع تاریخی نیز دست می‌یازیدند. مثلاً ابن زنجویه بخاری (م.۳۵۹ق) یکی از نظریه‌‌پردازان اهل حدیث، برای انکار رویداد غدیر در سال نهم، می‌نویسد: «حدیث منزلت در سال دهم، اندکی پیش از رحلت پیامبر صلی الله علیه و اله صادر شده و از محتوای حدیث منزلت بر می‌آید که اصلاً پس از حجة الوداع، واقعه غدیر رخ نداده

1.. ابومعین نسفی، بحرالکلام، ص۲۲۷.

2.. آمدی، ابکار الافکار، ج۵، ص۲۹۳؛ ابن‌حجر، تلخیص الحبیر، ج۴، ص۴۴.

3.. «الداهری یقول سألت‌بن أبی‌‌داود بالری عن حدیث الطیر فقال إن صح حدیث الطیر فنبوه النبی باطل لأنه حكى عن حاجب النبی صلی الله علیه و الهخیانه وحاجب النبی صلی الله علیه و اله لا یكون خائنا» (ابن‌عدی، الکامل، ج۴، ص۲۶۶؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲۹، ص۸۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۲۳۲).

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9323
صفحه از 478
پرینت  ارسال به