بصری (م.۲۴۰ق)۱ معروف به خلیفه‌بن خیاط نگارنده دو کتاب ارزشمند طبقات و تاریخ، و عمر‌بن شبه نمیری بصری (م.۲۶۲ق)۲ مؤلف کتاب تاریخ المدینة المنوره اشاره کرد.
به نظر می‌رسد در سدههای دوم و سوم درگیری‌های فکری و کلامی در بصره، موجب رشد و گسترش مباحثات تاریخی و تاریخ‌نگاری در این عصر شده است. به ویژه آنکه جریان مقتدر کلامی معتزله در کنار شیعه، خوارج و اهل حدیث در بصره فعالیت می‌کردند و رویداد‌های تاریخی چون ماجرای جانشینی پیامبر صلی الله علیه و اله و درگیری‌های صحابه، نیز بستر سازِ پاره‌ای از موضوعات بحث برانگیز کلامی گروههای یاد شده، بوده است. بنابراین لازم بود هر یک از این گروههای فکری در راستای دیدگاه کلامی خویش، حوادث تاریخی را باز خوانی کرده و انعکاس دهند. از این رو است که بصریان آثار قابل توجهی راجع به منازعات صدر اسلام از خود بر جای گذاشته‌اند.
نقش تاریخ در مجادلات سیاسی و کلامی
می‌دانیم که بعضی از دانش‌های اسلامی بر معرفت تاریخی استوار است و گزارش‌های تاریخی در آن نقش تعیین کننده‌ای دارند. یکی از آنها دانش کلام می‌باشد که در موارد بسیاری، از جمله در مسائل امامت و خلافت به شدت به داده‌های تاریخی نیازمند است. همچنین در بخش‌هایی از مباحث کلامی چون توحید و صفات و نبوت نیز به گزارش‌های تاریخی نیاز پیدا می‌شود، چرا که همه این موضوعات در یک بستر تاریخی پدید آمده و سامان یافته‌اند. البته باید تأکید
