287
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

به‌سزایی داشته‌اند. به سبب حضور قبایل گوناگون و نایکسان در بصره و نقش آن شهر در گسترش فتوحات و ‌همچنین وقوع رویدادهای چالش برانگیز سیاسی و فکری، چون جنگ جمل در آن سامان، بصری‌ها بیش از هر چیزی به تاریخ‌‌نگاری توجه نشان داده‌اند.۱

معمولاً در پژوهش‌های جدید، حوزه تاریخ‌نگاری بصره در کنار حوزه تاریخ نگاری کوفه به عنوان مکتب عراق تعریف می‌شود که در برابر مکاتب تاریخ‌نگاری دیگری چون مکتب مدینه قرار داشته است. هر چند پیدایش مکتب تاریخ‌نگاری بصره تقریباً به سده اول هجری باز می‌گردد. اما در سده دوم و سوم، دانش تاریخ‌نگاری در عرصه‌های مختلفی رشد فزاینده‌ای در بصره داشته است و در این دوره تاریخ‌نگاران بزرگی از آن شهر برخاسته و آثار ماندگاری را پدید آوردند. از مورخان بنام آنجا می‌توان به افرادی چون ابوالیقظان سحیم (عامر) ‌بن حفص بصری(م.۱۹۰ق)، ۲ ابوفید مورج‌بن عمرو سدوسی بصری (م.۱۹۵ق)، ۳ ابوعبیده معمر‌بن مثنی بصری (م.۲۱۳ق)، ۴ ولیدبن هشام قحذمی بصری (م.۲۲۲ق)، ۵ ابوالحسن علی‌بن محمد بصری مدائنی (م.۲۲۴ق)، ۶ محمد‌بن سعد بصری (م.۲۳۰ق)۷ نویسنده کتاب مهم الطبقات الکبری، خلیفه‌بن ابی‌هبیره عصفری

1.. دربارۀ مکتب تاریخ‌نگاری بصره نک: ناجی، المدارس التاریخیة الاسلامیة، سراسر کتاب.

2.. دربارۀ شخصیت او نک: ابن‌ندیم، الفهرست، ص۱۰۶-۱۰۷.

3.. دربارۀ شخصیت او نک: ابن‌ندیم، الفهرست، ص۵۳-۵۴؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۲۵۷-۲۵۸.

4.. دربارۀ شخصیت او نک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۹، ص۴۴۵-۴۴۶.

5.. او در زمرۀ تاریخ‌نگاران بصره قرار دارد و جاحظ با تعبیر «صاحب الاخبار» از او نام برده است. (جاحظ، البیان و التبیین، ص۴۷). دربارۀ شخصیت او نک: (ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۹، ص۲۰؛ ابن‌حبان، الثقات، ج۷، ص۵۵۵-۵۵۶؛ ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۶، ص۲۲۸).

6.. دربارۀ شخصیت او نک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۴۰۰-۴۰۱.

7.. دربارۀ شخصیت او نک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۹، ص۱۶۱.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
286

نمی‌دانیم؛ هر چند بعید نمی‌نماید او را برادر محمد‌بن نصیر بخوانیم.

ابوبکر محمد‌بن احمد‌بن عثمان عمری معروف به ابوبکر بغدادی، برادرزاده نایب دوم و از مدعیان نیابت نیز مدتی را در بصره به سر می‌برده است. به نظر می‌رسد ابوبکر بغدادی در مدت حضورش در بصره، ادعای خود را علنی نکرده بود.۱ حتیٰ فرزند محمد‌بن ولید قمی - از عالمان سرشناس قمی - از سوی پدرش اموالی را در بصره نزد بغدادی آورد، ولی او از پذیرفتن آن خودداری ورزید و نیابت خویش را انکار کرد.۲ اما با این حال برخی گزارش‌ها حکایت از آن دارند که ابوبکر بغدادی در بصره ادعاهایی مطرح می‌کرده است. گفته شده ابودلف کاتب از غالیان و مدعیان منحرف با راهنمایی ابوبکر بغدادی از گرایش به مخمسه و پیروی از ابوجعفر کرخی(ظاهراً محمدبن عبداللّه‌بن مهران) دست برداشته و به افکار بغدادی تمایل پیدا کرده است.۳ می‌دانیم که ابودلف کاتب، پرورش یافته خاندان آل کرخی در بصره بوده است۴ و احتمالاً این رویگردانی فکری وی در بصره روی داده است.

جریان تاریخ‌نگاران امامی بصره

مروری بر مکتب تاریخ‌نگاری بصره

بصره از خاستگاه‌های اصلی تاریخ‌نگاری اسلامی در سده‌های نخستین به شمار می‌رود و بصریان در تکوین و شکوفایی تاریخ‌نگاری اسلامی نقش مهم و

1.. شیخ طوسی، الغیبة، ص۴۱۲.

2.. همان، ص۴۱۲-۴۱۳.

3.. همان، ص۴۱۴.

4.. همان؛ دربارۀ مذهب و موطن آل کرخی نک: تنوخی، نشوار المحاضرة، ج۴، ص۲۵۳-۲۵۴؛ حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۴۷.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9333
صفحه از 478
پرینت  ارسال به