285
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

امام عسکری علیهما السلام بر شمرده‌اند. ابن‌ غضائری به نقل از ابوبکر جعابی - از محدثان شیعه - درباره نمیری می‌نویسد: «کان محمد‌بن نصیر من افاضل اهل البصره علما».۱ با این حال، رجال‌شناسان امامی و همچنین برخی فرقه‌‌نگاران میانی (از سده پنجم به بعد) از ادعاهای محمد‌بن نصیر، پیرامون نیابت امام زمان علیه السلام و همچنین افکار غالیانه او سخن به میان آورده‌اند.۲ هرچند نمیری اهل بصره بوده و املاکی نیز در آن شهر داشته۳ و حتیٰ به قول خصیبی در بصره نیز در گذشته است؛۴ ولی گزارش‌ها حاکی از آن‌‌اند که او فعالیت‌‌های خویش را در بغداد و سامرا پیگیری می‌کرده است و پیروانش نیز - در این دوران - بیشتر در آن مناطق حضور داشتند.

از فعالیت‌های ‌محمد‌بن ‌نصیر و پیروانش در بصره چیز زیادی دانسته نیست. تنها گفته شده که آل کرخی یکی از خاندان‌‌های متنفذ سیاسی امامیه در بصره، گرایش به مخمسه (نامی دیگر برای نصیریان) داشته است۵ و شیخ طوسی نیز در گزارشی می‌‌نویسد: «كان الكرخیون مخمسه لا یشك فی ذلك أحد من الشیعه».۶ به احتمال زیاد، منظور آل کرخی می‌باشد. به هر روی ما از چگونگی ارتباط آل کرخی با محمد‌بن نصیر اطلاعی نداریم. همچنین از شخصی به نام ابومحمد حسن‌بن نصیر بصری در منابع غلوگرایان سخن به میان آمده است که متهمان به غلو، چون ابن‌ جمهور عمی بصری و محمد‌بن عبداللّه‌بن مهران کرخی به نقل اخبار وی توجه نشان داده‌اند.۷ از نسبت این فرد با محمد‌بن نصیر بصری چیزی

1.. ابن‌غضائری، رجال، ص۹۹.

2.. نک: به جریان متهمان به غلو در بخش بغداد همین نوشتار.

3.. خصیبی، الهدایة الکبری، ص۳۳۹.

4.. همان (نسخۀ خطی کتابخانه مرعشی)، ورقه ۱۲۹.

5.. تنوخی، نشوار المحاضرة، ج۴، ص۲۵۳-۲۵۴؛ حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۴۷.

6.. شیخ طوسی، الغیبة، ص۴۱۴.

7.. خصیبی، الهدایة الکبری، ص۲۸۶-۲۸۷.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
284

متکلمان امامی مقیم بصره - مرتبط بوده است. او علاوه بر استماع حدیث، ۱ یکی از کتاب‌های میثمی را نیز روایت کرده است.۲ با این حال طفاوی بصری از انتقادات تند و تیز رجال‌شناسان بغدادی در امان نمانده است. ابن‌ غضائری با تعابیری مانند «روی عن الضعفاء و یرون عنه و هو فاسد المذهب» از وی یاد نموده۳ و نجاشی نیز او را فردی ضعیف معرفی کرده است.۴ البته همو در استدراکی، ابومحمد طفاوی را فردی کثیرالعلم و کتاب نوادر او را با تعبیر حَسَن شناسانده است.۵

غیر از افرادی که به آنها اشاره شد، اشخاص دیگری از اصحاب امامیه بصره نیز به غلو و ضعف متهم شده بودند. در این باره می‌توان از محمد‌بن صدقه بصری، ۶ ابوسعید حسین‌بن علی‌بن زکریا عدوی بصری، خلف‌بن محمد‌بن ابی‌‌الحسن ماوردی بصری، ابومحمد صالح‌بن علی‌بن عطیه اضخم بصری نام برد.۷

حضور مدعیان منحرف و غالی در بصره

علاوه بر افراد متهم به غلو که اشاره شد، برخی مدعیان منحرف بابیت امام دوازدهم‌ علیه السلام نیز در اواخر سده سوم و اوایل سده چهارم در بصره حضور داشته‌اند که از عقاید غالیانه و انحرافی برخوردار بودند. از برجسته‌ترین این افراد می‌توان به محمد‌بن نصیر نمیری بصری - از مدعیان بابیت - اشاره کرد. محمد‌بن نصیر از اهالی بصره و ظاهراً از تبار بنی‌نمیر‌بن عامر‌بن صعصعه بوده است.۸ او را از اصحاب امام هادی و

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۷۷، ج۳، ص۵۷۰.

2.. ابن‌غضائری، رجال، ص۵۲.

3.. همان.

4.. نجاشی، رجال، ص۳۸.

5.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۳۶.

6.. ابن‌غضائری، رجال، ص۵۳، ۵۷، ۷۰.

7.. دربارۀ بنی‌نمیر نک: سمعانی، الانساب، ج۵، ص۵۲۷.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9639
صفحه از 478
پرینت  ارسال به